Artwork: Erin Emocling (www.lostateminor.com)
Pangga Gen/taga-uma@manila
Kada Huwebes man kag Biyernes kadya it hapon, nawili ako lantaw kang American Idol Season 12. Wara man gid takun kadya gasapak kato. Luwas lamang sa finals, ilabi na kun may Pinoy. Pero hay kang natabuan ko dya samtang ga-channel surfing, duro ang sagad, ang talented. May dyan nga pitlaun kun maghambal pero kun magkanta dire-diretso man, kag nami-nami ang limug. Duro man ang kaurungo kag karadlawan. Te, kun kaisa, gakadlaw ako nga gaturo ang luha. Dyang paghimakas sa damgo ang sangka butang nga nagatabid-lubid kanatun. Kag amo dya ang bahul nga parte kang kamatuoran kang America,dyang mga istorya kang mga Latino, Asyano, Itum, kag ordinaryo nga mga Puti. Ang American Idol bilang bag-o nga American Dream sa panahon kag kultura nga nagapasulabi kang popularidad kang mga musikero parehas nanday Justin Beiber kag Taylor Swift.
Solo ko akun lugar dya sa Manila. Kundi solo ko man akun tv. Kumportable ako sa amo dya nga sitwasyon. Rugyan man ang smartphone para mag-text kag mag-post sa mga social networking site para sa reaksyon kag inter-aksyon sa mga abyan. Ginalantaw ko dya sa flat screen tv nga daw nadukot lang sa pader. Nabakal ko dya kang 2008 pa, pagkatapos gid kang akun dissertation defense. Yes, hambal ko, makalantaw ruman ako ka tv hay PhD run!
Nawili gid bay takun ka tuon. Sa boarding house sa UPV-Miag-ao kang nagakolehiyo, nagaguwa lang kami sa kwarto kun Marimar dun. Sa tv coverage ko lang man nalantaw ang Dinagyang. Pag-abot rugya sa Manila, diretso man nag-masters kag bisan pa halin kauna may kaugalingon ako nga lugar, wara man gid ako nagkinahanglan kang tv hay rugyan man ang laptop nga may internet. Kag bangud gusto ko nga sa pag-abot kang husto nga panahon, ang nami gid nga tv akun baklun.
Sa tuod lang, kang 2000 lang kami nakabakal kang tv para sa balay sa Dao. Kang naga-obra run kami ni Nene, amun magurang nga pagka-gradweyt sa kolehiyo nag-mission work anay amo nga kinahanglan dapunon namun amun sweldo para masarangan gid bakal ang tv nga gusto. Kun hambalun namun kara kato si Nanay nga mabakal ka tv, anang sabat daw amo kadya ay: “Sige, ibakal natun ka tv inyong pang-tuition kag allowance, indi gilang kamo magkolehiyo, malantaw gilang kamo ka tv.” Kundi nga hipus gilang kami.
Husto man gid si Nanay. Nakapokus kami sa pagtuon. Nakabasa kami kang libro, nakatakras sa bubong ka balay para manguhit kang mangga, nakasaka ka santol kag iba pa nga prutas kag nabakrisan, kag nakapa-ayaw-ayaw sipal ka syatbong, para-panaguay, chinese garter, en-tren, kag iba pa sa karsada.
Kun gusto namun maglantaw ka tv katong dekada 80, ga-agto lang kami sa pihak. Amo dya tawag namun sa balay nanday Lolo kag Lola, mga ginikanan ni Nanay. Sanda ang isara sa mga una nga may tv sa amun baryo. Black-and-white. Dumduman ko nga ginabukas-sarado pa dya. May ana gid nga burutangan. Bahul ang balay nanday Lolo kag Lola kag lapad ang lupa. Duro ang pananum, bugana ang ani. Kun tagmarais, hala kukot samtang galantaw kang mga pelikula nanday Maricel Soriano, Janice de Belen, Ramon Revilla Sr., Fernando Poe, Jr., wrestling, kag duro pa. Indi ko malipatan ang Ora Engkantada kada Sabado kag ang pelikula nga tandaan ko gid Domingo it hapon ko nalantaw, ang Labyrinth.
Kun tagmarani amo man. Hasta sa monggo kag kadyos. Samtang galantaw ka tv, kukot. Pati rara ka kalu. Kag suksuk. Ang bilog nga baryo gatipon sa sala kang tagbalay. Tingub ang kadlaw, ang hibi, ang hadluk basi mapatay run ang bida, kag rugyan ang sunluganay sa parte nga maharukanay run ang bida nga baye kag bida nga laki (“Tabuni inyo mga mata,” “Indi pa ra pwede kaninyo, mga bata” – dyang mga ek-ek kang mga mal-am:)). May mga bes nga maguba ang hagdan sa dukdukanay, mahulog ang bintana, hay basta makagawa lang, a, bisan makawaug lang ka liug, makalantaw lang; malantaw gid. Ilabi na kang mauso run ang betamax, hasta sa VHS, kag DVD. Kun gabii run, may maturugan kag pukawon lang kun tag-uruli.
Sangka ritwal ang paglantaw kang tv kauna, kag sangka komyunal nga aktibidad. Sa pagsulod sa balay ka iba nga tawo kag sa pagpungko sa anda sala para makigbahin sa eksperyensya nga ginatugro kang tv, kinahanglan padayon ang mayad nga pagtamdanay sa mga kaingud sa sangka komunidad.
Artwork: Lucas Jatoba (www.lostateminor.com)
Kadya, samtang gabahul kag ga-flat ang tv para indoor (parehas kang balay, opisina, airport, mall) kag naga-gamay kag nagamag-an para sa mga smartphone agud makadungan sa kasakuon kang tawo sa syudad (hal. makalantaw ka tv samtang gasakay sa kotse, sa tren, sa bus), ano nga klase ka mga relasyon ang ginabalay kadya? May dyan nga indi mo run kinahanglan mag-istorya sa imo ingud. Nagataas ang indibidwalismo sa tion kang pag-angkun kang tawo kang ana kaugalingon nga lugar kag gamit. Kag man-an natun nga bahul ang presyo kadya. Amo nga mas may pakigrelasyon ang indibidwal kadya sa kapital kag kita (hal. employment/obra) kag negosyo (hal. service provider) nga nagabag-o man kang duro nga sahi kang atun pakigrelasyon kadya sa pareho natun nga tawo (hal. sa dating ).
Naham-ut si PJ sa istorya namun ni Nene nga kauna kun mag-agto kami sa pihak, gakaptanay kami alima samtang naga-orasyon. Rayu amun balay sa pihak, diin rugya man nagpatindug ka balay ang kabugtuan ni Nanay. May lawid nga aragyan nga wara it pamalay, rabong ang kakahuyan, kag may parte nga ginapatihan rulubngan katong panahon kang Hapon. Man-an n’yo man kauna (bisan gani hasta kadya), duro pamahug: kama-kama, aswang, santermo, kun anu-ano lang. Kon kis-a, may dara kami nga tinola para kananday Lola kag Lola. Te, kun init pa dya, gina-agwanta lang namun amun kulba para indi magligwak sa pagdalagan, hay amo dya amun ginahimo kun sa ‘kaharadlukan’ ukon ‘baragatan’ run kami nga bahin kang aragyan. Basta makalantaw lang ka tv, ilabi na kun Biyernes it gabii kag Sabado nga ginatugtan kami (indi run kun Domingo hay klase run kabay pagka-aga. Bawal matuyo; pamahug ni Nanay, basi magnaba amun grade:).
Kadya, abi ko indi ko run kinahanglan kang tv sa kwarto hay sa smartphone run ako gabasa ka balita adlaw-adlaw. Rugyan man ang laptop kag internet, ang live streaming, ang duro nga app, kag iba pa nga ginakasakuan. Pero kang ginpauntat ko akun cable subscription, daw subu man nga nagadukut lang sa pader ang tv. Budlay man ipa-RORO. Halos tanan ruman sa baryo may tv.Te, mayad man nga bisan gahimos ako kag ga-obra sa sulod ka balay, makalantaw ako ka mga pagguwa, makabati ka music. Daw may imaw lang man ako, nga wara nagaralaway ka turog kag wara naga-arasik ang laway sa wakal. Mapatay kag mabuksan ko pa bisan ano oras nga wara it ga-reklamo. Parehas ka mga libro, rugyan lang ang tv nga nagahulat kang akun pagkakinahanglan kana para malingaw kag makapahuway sa obra, ilabi sa tanan, sa pagpamensar: sa pagdumdom kag paglipat.
Filed under: BLOG, PANGGA GEN Tagged: taga_uma@manila
