Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit
Wara’t labaw nga manunulat kang haiku kundi si Matsuo Basho nga nagkabuhi kato’ng 1600s sa Japan. Ayhan kon kamaan kita mag-Hinapon, madayaw pa gid kita kay Basho sa ana’ng kaaram kag kadalum ka paghangup sa mga kasapatan, sa katamnan, sa katawhan kag sa padayon nga pag-ilis kang panahon. Ang atun gid lang pasalamatan nga nabalhin sa English ang ana’ng mga sinulatan kag atun kar-on mabasa. Ang pagbasa kay Basho sangka pinasahi nga pamatyag bangud daw ginadara na ikaw rugto sa ana’ng ingud, imaw ka na sa pagturuk kang sangka eksena kang kabuhi. Ang ana’ng haiku daw magnifying glass nga nagapokus sa mga bagay nga laban wara natun ginasapak ukon ginataw-an ka atensyon; kag sa atun paglantaw sa magnifying glass, atun mahangpan kon daw ano ka importante ang kada gutlu kang oras nga kita buhi. Kon mapahalipay ang atun dila kag mabusog kita kang pira’ng nahut nga sushi, malipay kag mabusog man ang atun kalag kag panghunahuna sa mga haiku ni Basho.
Artwork ka Tagsulat.
Bilog ang bulan
Diin si Oway Basho?
Ang sapa mara.
Sa klase namun kauna sa Japanese literature, ginpasulat kami ka haiku. Bangud wara man kami nagtuon ka Hinapon, amun ginsunod ang bersyon nga pagsulat ka haiku sa English: 17 syllables ukon pagbato-bato mitlang ka mga tinaga nga nahuray sa tatlo ka linya nga 5-7-5. Hala man kami ka isip samtang nagapaminsar kon ano nga tinaga ang makaigu sa taraksan nga 5-7-5. Ang haiku wara’t rima ukon rhyme kag nagapabutyag kang panahon ukon season. Daw maugtas ikaw sa dya’ng pagdisiplina kang utok, sa pagkurong sa hawla kang nagarulupad nga mga ideya. Pero kon medyo magsobra man timo sa taraksan, wara man ti haiku pulis nga magdakup kanimo.
Kang nagahingapus ang bulan kang Marso, sangka amiga sa Washington D.C. nag-tag kanakun sa Facebook parte sa panawagan kang NPR sa pagpadara kang orihinal nga haiku sa tema kang cherry blossoms sa pagselebrar kang Cherry Blossom Festival. Pinakabantog ang Cherry Blossom Festival kang D.C. nga ginakalangkagan gid kada tuig. Kang 1912, ginregaluhan kang Japan ang America ka mga 2,000 ka mga taranum nga cherry blossoms. Ang pagpamulak kada tuig kang mga cherry blossoms simbolo kang pag-amigohay kang darwa ka pungsod. Ang haiku nga mapilian himuan kang NPR ka video kag ipasundayag sa anda’ng site sa panahon kang Festival.
Wara man tuod mapilian ang akun padara nga haiku pero nalingaw gid ako basa ka mga masobra 7,000 ka mga haiku halin sa kon diin kutub sa nalab-ot kang Facebook nga panawagan kang NPR. Napukaw liwan ang akun interes sa haiku kag rugya ginapaambit ko man ang akun mga haiku sa Kinaray-a kag artwork. Gintirawan ko man nga sundon ang 5-7-5 nga takus – nami nga ehersisyo sa utok. Pasensyahan lang ninyo, ahaw nga admirer ukon manugdayaw gid lang takun ka obra ni Basho.
1. Bus trip pa-D.C.
Bus trip pa-D.C.
turuk ka cherry blossoms
nawad-an tiket.
Rayu ang D.C.
Cherry blossoms kang Jersey
Nagayuhum man.
Bus trip pa-D.C.
Turuk ka cherry blossoms
Sunod tuig lang.
2. Bomba daw makul
Bomba daw makul
Subu nga handurawan
Bulak nagpanas.
Sa kada tuig
Gabuskag ang paglaum
Damgo kalinung.
Norte Korea
Gahum ang ginadamgo
bukad napulak.
Sa kalibutan
Paghidait ang handum
Sa dughan buhi.
3. Sakura
Pyesta sa mata
Sakura atun kanta
Raad rugya ‘kaw.
Tun-og sa bukad
Luha kang pagkasadya
Rugya run ang Spring.
Sa pagkadali
Katahum kang sakura
Adlaw nagsalup.
Peach blossoms.
Kaina ka aga, sa akun paglibot sa likod-balay, nakita ko ang amun peach tree nga nagapamulak. Akun ginparapitan, ginhimutadan ang manipis, kolor-bibig nga mga bukad kag ginsimhot ang pinasahi nga kahamot kang peach blossoms. Indi run kinahanglan magpanaw pa ako sa rayu hay rugya man lang gali sa akun likod-balay ang matahum nga timaan kang spring. Kapin pa, bukun lang man ti cherry blossom ang nagabugtaw kag nagahalad kang kasadya kon spring.
Filed under: BLOG, NENEN GEREMIA-LACHICA Tagged: Bag-ong Bahit, Basho, Cherry Blossoms, haiku
