Pangga Gen/taga-uma@manila

Samtang nagapungko abi ako sa dyang swing kang Sabado it hapon, natalupangdan ko ang tipaklong nga nagapahimuyong sa tunga kang mga layung nga dahon. Bag-o lang tapos uran. Bugnaw ang palibot. Nakapahuway akun pensar amo nga daw uran man nga nagturo ang mga linya sa binalaybay ni Rumi: “Let the beauty we love be what we do./There are hundred of ways to kneel and kiss the ground. Tuguti nga ang kaambong nga atun ginapalangga amo ang atun ginahimo. /May ginatos ka pamaagi sa pagluhod kag pagharuk sa lupa.

Amo bala dya ang mensahe kanakun kang tipaklong? Bukon kabuangan dyang akun ginapanumdom kag ginabatyag, kundi kaambong, paghigugma, kag kon amo, padayunon?

Ginpanaw-panaw ko dya. Labug ang semento nga aragyan sa tunga kang mga tanum, kabulakan, kag tag-as nga kakahuyan sa dyang lugar kang mga Heswita sa Novaliches, Quezon City, ang Sacred Heart. Nagpondo ako sa sangka bangko. Sa unahan, ang tree house. Sa ubos, may swimming pool nga 10 ka pulgada. Nalingaw ako sa paglantaw sa nagahurulog nga mga dahon kang narra. Daw pitik ang tunog kang pagbari kang mga dya sa pungo kang tangkay kang sanga. Ukon basi lain nga tunog? Iba nga bagay nga nagapungi kag nagahulog? Galupad-lupad dyang mga dahon sa hangin, hasta magdapun sa mga nauna run nahulog, nga kadya gabanig sa lupa.

May nagasiritsit, sagitsit nga mga pispis. Indi ko makita sa kataas kang mga kahoy nga basi mas mal-am pa kanakun. Siguro mga tiwis dya, umbok ukon maya. Daw amo lang man akun dya kilala kag madumduman. May garalagpok man. Gagmay nga mga prutas. Nadumduman ko ang mga sarali, bugnay, samlague, lumboy, kamunsil. Ang mga panaka ko rugya katong bata, pangkawit, pamurot dara hamal, kon bukon upak kag kukot.

Kag may naglubas nga karnero. Sa Bibliya ko lang dya nabasa. Ay, bukay gali dya nga kanding! Mee-mee-mee man anang wangal samtang gapanaw paagto sa anang lugar-irimnan.

Naglubas nga karnero.

Karnero ako kang Diyos! Pitik kang kasanag sa akun pensar kag nakapisik ako. Rugya man ako sa dyang lugar agud mag-inom.

Silent retreat. Amo dya ang tawag sa tatlo ka adlaw nga akun gin-entrahan. May naka-assign nga spiritual director sa kada isara kanamun. Gintugruan kami kang mga pamangkot kag mga berso halin sa Bibliya bilang giya sa meditasyon kag refleksyon. Spiritual exercise tawag nanda. Sarang kami makaturog kon nakapuyan. Indi istrikto ang iskedyul luwas lamang sa mga oras kang pagkaun, pagtambong sa misa, kag pakigkita sa spiritual director. Bawal mag-istoryahanay hay panahon dya kang pakig-istorya kay Hesus kang kada isara.

Kalmado ako sa kalinong; sa pagpanaw-panaw, sa pagpungko – sa bilog nga tion. Wara it hiribiun ukon delubyo kang emosyon. Pero gusto ko kang senyales, kang pagkayab, kang sangka igu sa dughan nga nagahambal, “amo dya, amo dya.” Magpamati pa sa kalinong kag makig-istorya sa Diyos. Ano anang ginapaabot kanakun? Basi dyang ka-kalma mismo amo ang mensahe? Nga indi ako magkabalaka, bangud rugyan tana. Magsarig kag magtuo.

Berso halin sa Jeremiah 29:11 ang nagtupa kanakun. Rugya, ginahambal ni Kristo nga tana lang ang nakamaan kon ano ang plano na para kanatun. Ang plano nga nagadara kang kabuganaan kag bukon disgrasya. Ang plano nga magadara sa paraabuton nga atun ginalaum.

Pagsarig kag pagtuo. Daw parehas lang man sanda. Rapit-rapit. May pagsarig kita, nagasarig, kon may kredibilidad ang sangka tawo. Ginatugro natun dya, nagaabot kanatun, mabatyagan, bangod sa mayad natun nga eksperyensya sa dyang tawo. Nami atun memorya sa mga hitabo kaimaw kana. Amo ang hambal nga ‘earned’ dya, wara lang basta-basta ginatugro, ukon nagakinahanglan kang panahon, kag mga pagtiraw. Samtang ang pagtuo ukon faith, bisan wara it empirical nga ebidensya, ginapatihan natun. May gahulag, gatulod halin sa sulod – intuition –para himuon natun ang sangka butang.

Man-an ko dya, man-an natun, bilang ideya, konsepto, teorya. Pero parehas man ka duro nga mga leksyon sa eskwelahan, gatap-ok lang, ga-aso, kag mahambal lamang nga daw sa nahangpan run gid man kon ginapresenta run kang kabuhi bilang sangka kinahanglanon nga sangkap sa katumanan kang handum. Kinahanglan kang pagpanalupsop sa lawas, sa nagkalain-lain nga sentido.

Sa duro nga tion, gakulang ako sa pagsarig kag pagtuo sa Tinaga kang Diyos, sa tinaga kang pinalangga. Labaw sa tanan, sa akon mga tinaga mismo nga napabutyag, ilabi na kon napautwas run nga daw hagunos kang uran sa tag-irinit. Tuod ang cliché nga “It’s me, not you.” Kon gusto ko kang great love story, ako mismo, dapat magkabuhi kag mangin ehemplo kon ano ang ideyal ko nga kahagugma. Kag dya nagadara, nagabalik kanakun sa dugang nga pagpatubo kag papag-un nga malaragway nga a listening heart.

Turo kang uran? Kulas kang mga dahon sa dapya kang hangin? Igut kang gawang? Kahipus kang cellphone kag dyang kalmado nga dughan? Padayon ang akun pagpamati, mga abyan.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Kun kamo abi magpaminsar, diin ang gusto ninyo, maramig ukon mainit? Ang panigurado nga sabat amo ang, “depende sa karamigun kag kainitun”. Tungod kung sobra man ka ramig kag sobra man ka init, daw hindi man gid natun maagwantahan dya. Ang atun lawas naga-adjust man sa klima ugaring may limitasyon man gihapon. Amo ria nga duro nga mga tawo kag sapat apektado man kun sobra karamig kag kainit.

Manami ang view, kabug-at kang ginasuksok.

Rugya sa Thailand mainit run gid bisan Marso pa lang. Sa Abril mas sobra pa gid, makalab-ot man sobra sa 40°C. Pero kang Byernes nagbunuk ang uran, daw may bagyo, may daguub kag kilat. Nagbaha gamay ang campus tungud gina-obra pa nanda ang para daad sa pag-solbar kang baha. Ugaring naunahan sanda kang baskug nga uran. Mayad lang nga nagkulpa man ang baha pagkatapos mga darwa ka oras.

Indi ako ka reklamo nga tama ka init hay mas na-nami-an gani ako kadya sangsa sa maramig. Te agwantahun e. Kang san-o to daw namitlang ko lang sa akun bana nga daw kainit gid. Ginhambalan na ako nga, “Abi ko mas gusto mo ang mainit.” Te napinsar ko nga bisan ano kainit indi ako dapat magreklamo, kundi magpasalamat ako hay rugya hindi ko run kinahanglan ang mga mabug-at nga jacket, ang 3-4 layers nga panapton, gloves, kalo, medyas nga wool, sapatos kag boots nga mabug-at, kag ang heater.

Pag-enjoy kang katam-is kang butung kun mainit.

Kamo, ano ang napinsaran ninyo kun maramig ukon mainit ang tyempo?

This post is password protected. You must visit the website and enter the password to continue reading.

Pira ka mga libro sa kontemporaryo nga Panulatan sa Kinaray-a.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Artwork ka Tagsulat.

Kang nagaumpisa pa lang ako sulat-sulat, may sangka bahul nga hitabo – si Dr. Leoncio Deriada. Bag-o lang kato nagsaylo sa UPV halin sa Silliman University si Sir Leo, sangka bantog kag premyado nga manunulat man kag pinalangga nga manunudlo. Si Sir Leo amo gid ang bahul nga rason (bahul gid man tana nga tawo pati sa limug kag harakhak) kon andut hasta kar-on nagasulat man angud ako sa Kinaray-a. Si Sir Leo amo ang nagbagting ka lingganay kang pagpanghangkat: andut nga wara ikaw pagsulat sa Kinaray-a? Kamaan ikaw nga ang Kinaray-a nagalusot lang sa mga sinulatan kag drama nga Hiligaynon kon ang nagahambal mga timbang, obrero ukon sakada? Mapasugot bala kamo nga ang inyo hambal amo ang limug pirmi kang mga suruguon nga hangag, buki kag ginakadlawan? Ay abaw, daw ulianun si Sir Leo sa paghambal kag pagsumbat hasta nga daw nag-init man ang akun talinga kag pamatyag.

Pagkatapus ka mga workshops kag pagbakero ni Sir Leo, nakabaton kami ka venue grant halin sa Cultural Center of the Philippines (CCP) sa pagpanikasug ni Alex kag ana’ng mga grupo kato sa San Jose, Antique. Pito kami ang maswerte nga nagtukad sa Art Center sa Mt. Makiling, Laguna: Gerry Antoy, Edison Tondares, Felicia Flores, Leah Marlie Pagunsan, Moi Magbanua, Alex kag ako. Sa sangka semana, iririmaw kami nga nagsulat, nagkaun, nagturog kag nagdamgo kang panulatan sa Kinaray-a. Masadya kag mabinungahun ang amun pagbasa kag mabusisi nga pag-usisa ka tagsa namun ka mga sinulatan nga ginatawag namun “gus-abanay”sessions. Antes kami magdulhog pauli, nangako kami nga magsulat sa Kinaray-a umpisa kato. Gintukod ang Tabig Hubon Manunulat Antique sa handum nga ang tabig kang panulatan amun masudlan kag mabuta (kag mahimo nga tabungos, lahug ni Sir Leo).

Pagkasunod nga tuig 1989, ginbuksan kang CCP ang anda’ng writing grants sa regional languages. Wara it kategoriya ang Kinaray-a bangud natingub lang sa Hiligaynon. Ginhambalan ako ni Sir Leo nga magpreparar ka akun entry sa Kinaray-a ugaring bukut ako sigurado kon bala makumpleto ko ang anum ka mga binalaybay nga kinahanglan para makaentra. Nagsulat man ako pero daw mga darwa pa lang akun natapos. Rapit run kato ang deadline kag sangka hapon sa opisina, nag-abot si Tyo Tagoy. Ginpangita na ako kag ginpamangkot kon may entry ako para sa kontes ka CCP. Hambal ko nagsulat ako pero kulang pa kag basi indi ako makahingagaw. Ang sabat ni Tyo Tagoy daw dinamita sa akun pamatin-an: Milagros, indi ka na mag-entra kay ngaa sigurado na, in the bag ko na ang premyo. Abaw, patawarun lang ako ni Tyo Tagoy pero indi ko gid malipatan kag lubos man nga ginapasalamatan ang ana’ng “in-the-bag” nga linya nga nagtulod tapat kanakun sa pag-entra.

Nakahingagaw gid man ang akun 6 ka mga binalaybay sa Kinaray-a. Nagdaug ako kato kang beynte-mil pesos nga writing grant (18 ka binalaybay tanan ang dapat masulat sa sulud ka sangka tuig) kag ang Kinaray-a ginkilala kang CCP nga tuhay sangsa Hiligaynon. Pagkasunod nga tuig, nagdaug man kang writing grant si Alex kag nasundan pa gid kang mga workshop, mga hirikuton kag duro nga mga pagdaug ka mga manunulat halin sa Antique. Nagduro ang bag-o nga mga manunulat bangud sa mga workshops nga sa gihapon sa masadya nga pagbakero ni Sir Leo. Kang 1992, ginbalhag ang Kinaray-a issue kang ANI 19, ang literary journal ka CCP. Nagasunod-sunod lang kato ang mga kontes kag duro pa gid nga mga pagdaug sa pagsulat indi lang sa Kinaray-a. Nagapangayaw kag nagadaug pa ang mga taga-Antique sa English, Filipino kag Hiligaynon nga mga kategoriya.

Paglipas kang 25 anyos, bukut malain nga padayon man gihapon ang pagsulat, pagbalhag ka mga libro, mga drama ukon play, pagkomposo ka mga kanta kag pagdara kang panulatan sa worldwide web pareho abi ka Balay Sugidanun kag iban pa nga websites. Bugal kang Antique ang premyado nga manunulat, Prof. Genevieve Asenjo, kang gindara na ang Kinaray-a nga panulatan sa bantog nga International Writing Program kang University of Iowa. Makahambal kita nga napakita gid man kag padayon ginapabutyag nga ang Kinaray-a sarang makapautwas kang pinakadalum nga mga baratyagun kag pinakatayog man nga mga paminsarun.

Mamangkot kamo – ano gali ang natabo sa Tabig? Indi malikawan ang pagkadura kang Tabig. Natabo ang pagpangabuhi kag nagrinapta kami nga pito pero nasabwag run ang binhi sa uma kang Kinaray-a nga panulatan. Para kanakun, mayad ang signos nga nangin passé ang tabig, ukon naglipas ang kapuslanan na bilang symbolic nga surudlan tungud sa pagkabugana kang patubas. Tuman ka gamay ang tabig para sa Kinaray-a nga panulatan kag indi lang tabungos kundi kamarin run ang kinahanglan.

Si Sir Leo Deriada kaimaw ang pira pa ka mga manunulat kang rehiyon nga nagakilala ka anang bahul nga nahimo: Isidoro Cruz, John Iremil Teodoro, Pangga Gen.

Sa sangka writers workshop sa Baguio kauna, maswerte ako nga nakaimaw kag nakaistorya bisan bugu lang sa sangka lagting nga manunulat kag National Artist for Literature,NVM Gonzales. Sangka grupo kami kato nga bataun nga mga manunulat nga daw mga totoy nga nagasunod-sunod kay NVM. Medyo sakit run kato ang ana’ng tuhod kag kuri ang pagsaka-panaog na sa hagdan-hagdan nga aragyan kang UP Baguio. Kami ang grupo nga nagahulat pirmi ka na. Pagkatapos kang pagpakilalahay kag pagkabati na kang UP Visayas kag Kinaray-a, ginbalikid ako ni NVM kag ginhambalan: Ah, kayo pala ang kinukwento na eksperimento ni Leoncio. Nagkadlaw lang ako kato pero pagkalipas kang 25 anyos, amo dya ang akun sabat: huud, isara ako sa mga “first generation lab rats” ni Sir Leo, pero sugidan ta ikaw, bukun tana it buang-buang nga scientist.

Kay Sir Leo Deriada, duro gid nga salamat sa gihapon kag sa tanan nga manunulat sa Kinaray-a, padayon kita!

Litrato halin sa Facebook page kang Team La Salle.

Rugya ako sa dyang Bayani Challenge kang Gawad-Kalinga bilang parte kang TEAM LA SALLE halin kadyang Marso 22 hasta 28 sa Compostela Valley Province sa Mindanao. Sa Bayanihan sa Paaralan, mabulig kami sa pagkid-an ka mga bubong kag pagpinta. Sa Children’s Hour, mabulig kami sa kitemaking kag sa Pinoylympics – mga tradisyonal nga sipal. May tree planting man, kag duro pa nga mga aktibidades.

Mabisita man ako kay PJ, libayun ko nga kadya ga-obra sa Ateneo de Davao, sa Semana Santa.

Kitaay liwan kita mga abyan sa April!

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang kalinong kang pensar gahalin sa paglaum. Paglaum nga may bulong. Atun pirme makita ang atun kaugalingon nga may kakulangan kang bulig kag paglaum. Ang pagsarig, ilabi na sa atun Diyos, pagtuo nga may buta ka paglaum.

Kang ako gindara sa ospital nga duguan kag 50/50 ang kabuhi, pira ka beses isaylo sa mga naagyan nga ospital kag indi batunon hasta na lang nga nakadangat gid man sa Makati Medical Center nga may 10 porsyento sa tsansa sa kabuhi, nagkinahanglan ako kang gahum kang Diyos paagi sa mga alima ka mga doktor, nars kag mga technician; mga aparatus, dugo kag mga bulong, kag iban pa nga pamaagi para sa pagpabalik ka akun nga pagginhawa. Salamat nga paagi sa pagpangamuyo kang tanan para kanakun nakita ko ang kagamhanan kang Dios kag anang pagpalangga. Naluwas ako sa amo nga katalagman.

Sa sulod ka 22 ka adlaw nakabugtaw ako. Nabatian nanda ang paghambal ko kang “Huod, pagasundon ko ang Kasanag nga may Kasilaw.” Nagbugtaw ako nga daw nagadamgo lamang. Sa akun pagpanaw nga isarahanun sa madulom kag malawid nga aragyan, may sangka kuweba, kag hapuon ako nga nagbalik sa kabuhi. Sa pagkamang ko paagto sa paglaum nabatian ko ang limug kang Dios. Ginsunod ko dya kag nakabalik ako sa kasanag, nakabugtaw nga buhi.

Masadya ang akun Tatay, ang darwa ko ka Manong kag ang darwa ko ka Tiya nga gabantay kanakun. Gintawag nanda ang akun doktor kag nars kag anda lagi ako gin-check kag ginpamangkot nga may pagyuhom kon ano ang akun nga ngaran kag pira ka tuig ang edad ko. Akun man gid nasabat nga husto ang ngaran, “Ayson, Elma Puedan, 10 ka tuig ang edad ko.” Naghibi ang akun Tatay hay ginpamangkot ko kon diin ang akun Nanay. Sabat na lang: “Tu pa sa Antique nagahulat sa pag-uli mo.” Masakit man gid maman-an nga nadura ang raku nga tinuig kang akun kabuhi hay katu 21 na edad ko kag sa pangatlo ka tuig sa kolehiyo sa kurso nga Commerce Major sa Accounting.

Sugid pa nanda, nagbinata-bata akun pag-inugali. Mahilig ako magkanta kag ginatudluan ko sanda magkanta sa sulod ka kuarto. Kon indi sanda magkanta, gaugut ako kag magsiringgitan. Parehas bala nga daw ako ang maestra sa Sunday School nga gatudlo kananda. Sa English pa. Masakit kag masubo maman-an kag mabatyagan nga ang mga nakilala ko indi ko na makilala. Ang mga “get well soon” nga mga card nga akun ginbasa nakapayuhom man ilabi na gid ang naghalin sa maestro ko sa Gymnastic. Kuon na nga magpaayad ako sa madali para mangin Olympian ako. Ang maestro ko sa Typing nagkuon nga magpaayad ako hay sutil ako sa pag-type. Kon tana gapaagtu sa ingud ko ginakun-an ko nga maghalin parayu kanakun hay kon indi, tana ang ipa-type ko. Pero indi ko run sanda tanan natandaan ukon nakilala pa.

Nagakaugut man gid ako kon kaisa. Ginabalang ko na lang ang sungkod ko kag kon ano pa nga maabutan ka akun mga alima. Ang maestro ko sa Theology kag Philosophy kag iba pa nga mga classmate, mga amigo kag amiga, nagbisita kanakun nga may dara pa nga Bear Brand nga gatas, 24 ka dosena, para madali kuno ang pag-ayad ka akun nabari nga mga tul-an. Bisan pa ang isara ka guwapo nga nadumduman ko nagbista man gid kanakun para mag-goodbye bag-o ako nagbalik pa-Antique.

Masakit kag mabudlay ang may retrograde amnesia. Padayon gahulat kag galaum nga mabalik ang mga memorya kag ang pagtuon mabalik sa normal. Hasta nga ginbalik ako sa Patnongon, Antique. Nakita ko ang akun Nanay nga nagaturo ang luha sa kasadya, kag ang iban pa nga mga kapamilya nga nagtipon sa balay kang akun Lola sa amun pagbalik halin sa Manila. Masadya ang tanan nga nakita ako nga buhi kag padayon ang paglaum nga mabalik sa normal ang tanan.

Kon ang atun mga plano nautod ukon nauntat, ang Dios nagapahanumdum kanatun nga Tana dyan mismo gapabilin nga nagapamati kag nagatugro ka paglaum sa mga ginaatubang natun sa kabuhi. Akun pirme makita dya, nga bahul ang comfort kag encouragement nga dara kang nasulat sa Hebrew 4:16, nga magparapit kita sa trono kang Diyos sa tion kang pagka-kinahanglan kang bulig. Siguro sa isara ka tiempo ukon panahon ukon sitwasyon nga nagadara kanatun sa kadulom kag kasakit kang kabuhi, dya tion man nga makapamanggaranon kanatun sa espiritwal nga bahin. Dya siguro mangin isara ka oras nga makilala natun nga indi kita dapat magkahangyus kag magdura kang paglaum.

Pangamuyo:
Amay namun nga yara sa langit, ako nagakinahanglan kang bulig kadya nga tion. May mga butang sa akun kabuhi nga nagapilas ka akun tagipusuon. Padumduma ako Ginoo kang Imong pulong nga Ikaw rugyan, handa kon ako nagakinahanglan kang imo bulig kag kon ako may kasakit. Buligi ako nga magatuo. Sa ngaran ni Hesus, Amen.

By Linda Arnaez-Lee
(Translation from Kinaray-a by Jose Edison C. Tondares)

“Getting a husband is like gambling. You never know if it is good luck or bad luck that will hit you. That is why it is better for you a get a husband from somewhere near. If your husband hurts you, you can easily run home. What are you going to do in Korea? It’s too far. Here, even if it is just a harvester that you marry, at least you are close to us.” These were the last words my father spoke to me when I asked his permission to marry a Korean.

“What? You are marrying a Korean? Why a Korean? Just where did you meet that guy? You have so many suitors and you pick a Korean? Are you sure about that?” All these questions from my friends and co-teachers in a public school where I teach were like rattling gunfire.

I indeed had many suitors. There was a policeman, a politician, a teacher, an overseas worker, a Muslim businessman, a sacristan, a widower, a married man, a bum, a student, and one crazy guy. Beat that! I had all! But none made me tick! If this was at all, however, the reason for marrying I would have gotten married when I was still a student. The truth was my suitors did not really come up to what I called my standards. That was not how I chose whom to marry. I wanted someone who shared my views in life, and that would be building a family that was good and happy, that even if along the way plates and pots would fly out of the window, and love would be gone, we would still have the same views; that we would have handsome and pretty kids (we need to improve the race), long life, and stable jobs. The fulfillment of these dreams I saw in Bruce, a Korean referred to me by my elder sibling in Korea. That was why I did not listen to my father or my friends or those I knew. Against what they had to say, I flew to Korea.

On 24 January 2001, I was one of the passengers of Korean Airlines flying to Seoul. I had with me a suitcase and three paper bags filled with canned foods and noodles. I wanted to be prepared just in case I would not take an instant liking to their food.

The instant the plane’s wheels hit the ground, I instantly felt I was now in the land of slinky-eyed people fond of eating kimchi. I was motionless for a while. What fate was it that awaited me?

The paper bags I carried with my left hands were a topsy-turvy while I dragged my suitcase with my right. I saw him right away among the crowd waiting outside the arrival area. I was amazed that I saw him immediately. I did not find it hard to look for him even if everyone looked alike with their eyes in perpetual squint. It might have been because I had already seen and been with him twice in Manila, and I have closely studied the pictures he sent me together with a set of lotion which I would later found out were for the face. All the while I thought they were for my arms. No wonder it was harder to shake than a dead snail!

What’s funny was he hurried much to the airport but forgot to bring a winter coat for me. I didn’t really feel the cold perhaps because I was feeling too many things, or maybe I just had brought along enough tropical warmth. If I was an anchovy, I would say I had been sundried to the bones before I left the Philippines. I did not feel the cold until we reached their house in Busan from Gimhae Airport. He offered to take off his jacket for me to wear but I was like the courageous Gabriela Silang when I refused his offer and said, “I’m ok!”

When we arrived at his place, his mother was already waiting outside with the coat he forgot to bring. Mother-in-law had a curly hair. From afar, her head looked like cup noodles waiting for steaming hot water. Father-in-law was sitting on the floor and leaning on the wall by the door. He was crippled and he had to drag himself. Before him was a low round table laden with food. Mother-in-law wasted no time wrapping me with the coat she was holding while rattling off words not one of which I understood. That was when I started feeling the cold.

I did not like the food laid before me but I had to eat. I did not want to offend. I was not able to sleep to the first night I stayed at my husband’s. It was my first time to sleep on a warmed floor they called undol.

Very early in the morning I heard the pots and basins clanking. She was already up, Omoni. That was how they called mother in Korean. I glanced at the watch hanging on the wall. It was just four in the morning. Alarm clocks can glitch and batteries lose charge but not Omoni.

The first thing I learned at the training center for wives of Koreans was displaying respect. It was regarded to be of utmost importance in the household and in society. From waking up “Annyeonghi Jumosyeossoyo?”, to before meals “Jal mokesumnida,” to after meals “Jal mokossumnida,” to leaving the house “Tanyo ogesumnida,” to meeting someone by the street even if a stranger “Annyeong haseyo,” to arriving at home “Tanyo wassumnida,” to offering food “Jinji tuseyo” until before sleeping “Annyeonghi jumuseyo.” Endless courtesy. It was strange, however, this people on the second floor. They almost bump into you but hear nothing not even a cat’s meow of a voice. I would have wanted to have actually run into them.

Our marriage was arranged even if we were actually already married in Manila. This was to introduce me to the family, relatives, and friends as a new member of my husband’s family. There were no sponsors and godparents. The ceremony done by the pastor was austere. What was not simple was my three-inch thick make up and false eyelashes. My wedding gown looked like Cinderalla’s gown in some fairy tale book I read a long time ago. I had high heels and I smiled like the corners of my lips would reach past my jaws to my ears. Even Bruce had to wink three times with his mouth open at what he saw. I thought he couldn’t believe it was me, his bride. Huhum!

I could feel Bruce was nervous when he lighted the candle and it didn’t burn right away; and when his voice trembled as he responded “Ye!” or “Yes!” to the pastor; when our heads hit together when we bowed; when the corsage fell off from his suit. Everyone was laughing when Bruce picked it up and slipped it in the breast pocket of his suit. I on the other hand was calm, smiling as if amused and simply observing. Went with the flow.

The ceremony was soon over and was followed by a picture-taking beginning with the parents of the newly-wed. Mine was a pair proxy, a Korean couple known to the church. I remembered father. I would make it up to him when I come home to Antique. I plan to have another marriage ceremony according to the Aglipayan tradition. My father was an Aglipayan. Next in line for the photographs were the relatives, friends, and acquaintances.

“Popo!” “Kiss!” shouted everyone. Bruce’s trembling lips pressed on my checks. The camera flashed. The crowd applauded. Everyone was happy!

The wedding started at eleven in the morning and ended past two in the afternoon. We went home for the ritual bow to my parents-in-law. Then they gave me an envelope containing 300,000 won. Bruce had his too. We were to spend the money for our honeymoon in Kyeongju City. Bruce was simply unlucky. Red flag!

So Bruce wouldn’t feel so bad, we went around the whole of Kyeongju. We were out of our hotel for almost the entire time. We visited the Kyeongju Museum where one can learn about the Silla Dynasty. We rode a boat that from afar looked like a wading swan. We walked on a bridge arching over a pond and fed fishes as big as bamboo node. I was amazed. In my whole life I never saw fishes that big and they were of different colors. There was a red one, an orange, green, and a dapple of black and grey. Their splashes where like that of children playing in the irrigation canal during rain season. We had our picture taken. We took turns holding the camera, until an ajoshi, a man about 45 pitiful of us volunteered to take our picture together. “Hana, dol, set!” Klick! We also had our picture taken among the flowers. How beautiful they were. They were like pieces of puzzles places exactly where they should be. They formed a design. It was doubtless that a busalian was behind all of these. An obra maestra. Who would believe that on the rocky grounds of Korea will grow these flowers?

We had dinner at a traditional Korean restaurant where food seemed to be like all grass. There were many patrons eating, mostly couples like us. Perhaps they were newly-weds too. The women were all slim. I could not understand why “healthy” for them was being thin. In short, all bones! After dinner, we left the restaurant for some fresh air. I could not explain how I felt. Empty. Maybe I was just hungry.

Bruce pulled me further up. He brought me in front of a gaudily lighted door. Norebang. Videoke in our language. Bruce sang a few songs. He was a good singer. His timing was good and it was pointless to argue that he was used to norebang. He sang “kayo” or all-time pop songs but only a few. It was me wailing almost all of the one hour and a half that we stayed inside the norebang. “Manam,” or “The Rendezvous” was the first number I sang. This was the first Korean pop song that I knew. And then I sang English songs. One of them was “What’s up?” I haven’t taken a swig of soju but I was like drunk belting out those songs. Bruce was quiet. I thought I would rapture a vein in my neck trying to hit the high notes. I shouted out the lyrics. Was it really the lyrics I wanted to shout? But the lyrics of Bruce’s silence were even louder. The door opened. The manager of the norebang came in with a tray of Sewoo Kang, shrimp crackers in English, and saida and mekju in can. Cider and beer in can. The manager extended our one hour stay to another thirty minutes. “Serbisu,” was their term for “Service,” a Konglish for free. That was for my good singing. Bruce choked on the mekju when he heard the compliment.

It was already two in the morning when we returned to the hotel. Our room had two single beds. Bruce immediately sprawled on his bed. I went to the bathroom. Ay! Panulay! I was surprised by the automatic lighting. Everything was high-tech from the sliding door that opens just before you step in, up to the water closet that in a press of a button will wash your arse. Not good. Tsk! Not really good. There were simply too many things to press I didn’t know which one to press first. To avoid accidents, I decided to do things manually. When I stood up from the toilet, the water just flushed. I haven’t seen that coming!

I was smiling when I went out of the bathroom. Until I slept I had that smile of wonder, fear, joy and anxiety.

In the morning I woke up to a freshly-made breakfast by the bedside table and saw Bruce already dressed up. He was ready to go home to Busan.

The first few months at Bruce’s, Omoni wouldn’t allow me to do a thing. I couldn’t touch a thing without her taking it away from me. Dishes, laundry, vacuum cleaner, rags – she had to do them all. She told me to rest in the room, or fix myself, or go where I want to go. I thought Omoni was an angel descended from heaven but I found out all this kindness was the opposite of what she felt. The truth was she wanted me to force her to let me do the chores. That was their culture, even when giving money and gifts. You had to persistently refuse or give, whichever the case was, even if you had to chase each other and the 100 won coin, baegon is dented with mishandling. That was how they were.

One time, I disobeyed Omoni’s words. I went to her in the kitchen while she was frying fish. Just so I could start a conversation, I asked her, “Omoni what are you frying, mogi?” “Uung,” she replied. I thought Omoni did not understand my question. I looked up in the dictionary the Hanggul word for fish… mulkogi, and mogi meant mosquito! Santissima! Omoni fried mosquitos! Sigh… this Hanguk Mal was so hard. Every word sounded alike, mogi, kogi, yogi, tsugi, palli, palle. Hay… molla! Ewan! Ambot! Elam! Ambay!

A year and a half passed. What everybody waited for came – the grandson by the youngest son. My husband was the youngest son. Omoni was like grabbing kadyos from my legs while she was saying “Aigo…charanda! Uri aga charanda!” How good, my son knew how to do it! Omoni was ecstatic especially when she knew that I was having a son. This was where my calvary began.

If in the Philippines there were so many superstitions, the same is true in Korea. When I started conceiving, I was prohibited from eating ori kogi, a duck meat because if I did my son’s toes will join together like a duck’s. What if I ate balut? It was also not allowed because it was still a duckling cooked inside the boiled egg. I could not hammer nails for hanging my picture frames because my son might be born a harelip. I could not sit by the door or on the stairs because the baby may not deliver well. There are so many more superstitions. I can, however, scrub the floor every morning even if my back already aches from mopping the floor with my bare hands. (Here, mopping the floor with your feet was a sign of laziness. It should always be done with the hands.) I could also eat kimchi even if my hemorrhoids were so swollen. I could take milk even if I wanted to throw it up. They tell me I should be eating Miyok Kuk or seaweed soup because it would cleanse my blood. Omoni uses a huge pot to cook Miyok. I had more than enough to eat for a month. Breakfast, lunch, dinner, Miyok! Every day of my life, Miyok! There was simply too much of what can and cannot be done, what should and should not be done. The problem was there was nothing I could eat that I would not throw up later. My weight slid down from forty-eight to forty kilograms. I could not do anything for the whole day but to lie down and vomit. I had a wash basin beside me for my puke. When I asked for permission to go home to the Philippines, Omoni agreed. She could not, after all bear to see me suffering. Before I went home, I took some intravenous therapy from the hospital to regain some strength. When I arrived at the Ninoy Aquino International Airport, I immediately felt well. Tampuhaw! I could not feel any bad thing from the tip of my hair to the tip of my toenails. Amazing! Nagapanamkun ako sa Pilipinas!

After my one month vacation is over, I returned to Busan longing for my new family and hoping that the worst of my conception is over. It was not long when I smelled kimchi when Omoni opened the refrigerator and I vomited again, so hard I thought I was throwing up my innards.

It was not possible for them not to eat kimchi because it was staple. What I did was not to eat with them.

Hyeongnim, for that was how a kun myeoneri would call her sister-in-law in Hangul, complained why I was not eating with them and not helping with the household chores. All I did was roll on the mat. I should be doing this and doing that. There were too many things for me to do. What irritated me was that she was everywhere.

They told me that if you married a Korean, you married a whole family. It was not possible for only the husband and wife to decide. Everyone had to be included in decisions ranging from what to name the child, to the child’s insurance, to his schooling, to his diet, to giving him a bath, to his clothes, diapers and toys, even how many children to have. Everyone had to have a say on everything. There was no mine or just us. It should be all of us. But I wanted to spite them and did everything to the contrary. I could be worse than a big-pitted plum if someone challenged me. I was used to being independent and to trusting myself in the Philippines. I did not need advices especially if I did not ask for them. This was how our misunderstanding started.

I felt I was not important in the household and there was nothing I could say, or in more exact language, I could not say anything during decisions in the household. Bruce was ever obedient because he was the youngest among his siblings. If there was anything wrong, I felt I was at fault and everybody was ganging up on me. This went on as I could not fight back, express myself and explain my reasons and rights because I could not speak their language well. It was hard… my nose was running. Sob!

I realized that if we only had one child, they would continue to disregard me because they can readily take care of the child. Only one. They might even send me back to the Philippines if I no longer had any use for them. If we had two children, they definitely could not cope baby-sitting the kids. They would need me and they could not send me home. If we had two children, I could do two things if they wanted Bruce and I to separate: to bring the two children back to the Philippines, or leave them both with them. I wanted to see if this would be appealing to them. Both would be impossible. I knew what I had to do. By hook or by crook, our six-month old son should have a baby sibling. Mr. Bruce Lee, get ready!

Thus our only child became two and then three. A certain peace came about especially when we transferred to a duplex where Omoni had a different living quarter. It was just a wall between us. Hyeongnim must also have gotten tired of getting herself in our affairs. Gave up on my bullheadedness. She must have seen she’d get nothing from me. Aboji, my father in law went on to the next life. Omoni was living alone. She would only go to our house to check if the floor was dusty and to asked if I have cleaned the house or not. In the end, she must have also gotten tired of running her hands on our floor and had limited her visitations to seldom. She must have realized that I was not irresponsible inside the house. I was beginning to think more peacefully, but I had too much of household work for my self. Everything was mine!

I was like a propeller in the morning. I would wake up at six in the morning and nurse my only daughter with a feeding bottle. After feeding her and putting her to sleep, I would prepare the breakfast. While waiting for rice to cook and reheating the soup, I would put in my son’s lunch boxes their spoons and chopsticks, and also their water. They would have their lunch at school. While they are still sleeping, I would lay down their breakfast on the table and place their lunch boxes in their bags. Then I would rouse them up to eat. While they are eating, I would boil water for the thermos and for sterilizing the feeding bottles. Meanwhile I would wash the feeding bottles, warm their bathing water, and prepare their clothes. After they are done eating, have taken a bath and are dressed up, if Nene wakes up, I would carry her on my back so that I can go on working. When the kids are gone, I would air the pillows and blankets, fold them and put them inside the closet. Then I would go on vacuuming the floor, and damping them with a towel. I would boil the rags to keep them white. I would soak the laundry. I would feed Nene. When these were all done, it was time for me to eat my breakfast. This was my daily routine. I had not included yet my routine for lunch and dinner, helping the kids with their homework.

My eldest was already on Grade 3 and my second on Grade 2. Before, I did not have plans of having more children. My hope was only to have even just one child. They, however, bullied me and when I was at the hospital to deliver my child, Hyeongnim told me “Teng!” Korean for that’s enough. “Have only one child.” My ears rang like bells. I did not like being dictated. After the six-month period that the doctor prescribed for not getting pregnant, I was preggy with Jake’s younger sibling. That would now be my Minho Ho Lee (star of City Hunter and Boys over Flowers Korean drama series) dead ringer, Jewon. After seven years, Nene was formed in my womb. It was complete. Bek Chum! 100%!

Bruce would leave the house and seven in the morning to work and return at around nine in the evening. He would already be too tired to teach the kids about their homework, or read news or notices from the school. I could not do anything but try so hard to read and understand Hangul. If I could not understand it, I would look it up in the dictionary and just try to see how it all means in the homework. It was difficult because it was not my language. I was disabled from expressing what I wanted to say as what would happen during meetings or classroom observation at school. I was like dumb seating at the back understanding nothing about what they were talking about in front. I pitied myself but above all, I pitied my children.

One time, there was a letter from Jewon’s Kindergarten teacher. I asked Bruce to read it because I was having a headache understanding it. Bruce told me that on Saturday afternoon at around 1 pm, the kids will have a sports fest thus the children must wear the red t-shirt which was the school’s gift to them last Children’s day. I trusted that it was really what the letter said. On Saturday, Bruce went on leave from work to attend the sports fest. We rode Bruce’s Matiz and looked for the sports fest venue. We even got lost. We went to the wrong venue. We were late when we arrived. What was bad was that all of Jewon’s classmates were waiting for him, and all of them were wearing white. They asked Jewon why he was wearing a different color. Those wearing red were their opponents. I pitied Jewon and was upset with Bruce. I cried. Even if it was late I asked Bruce to get Jewon’s white t-shirt from home. How do you think a child would feel being different from everyone just because of a foreign mother who could not understand Hangul? Add to that a father who is just as clueless. Perfect dou!

By four in the after, I was wondering why everyone was taking out their victuals. There was a picnic and it was written in the letter! We haven’t brought even just a drop of water! So we swallowed nothing staring into space. Did Bruce really read the letter? Or was it because he was too tired and sleepy from work that he only skimmed over it and white became red and the picnic was gone? Magic?

If I was good in Hanguk Mal, I would never leave these things to Bruce. If was good in Hanguk Mal, I would be free to express my thoughts and feelings. I can do things on my own without dragging Bruce. There was only one solution. I had to go to school again and study the Korean language.

It was good that there was a free language course at the Kyeongsung University which was connected to Namgu Social Welfare Center for foreign spouses of Koreans. The enrollees were of many races. There were Russians, Chinese, Mongolians, Indonesians, Malaysians, Japanese, Vietnamese, Filipinos and others. If we talked all together in our own languages, market day at Sibalom every Tuesday would certainly pale. That was why the use of other languages aside from Hangul Mal was prohibited. Our classes were every Monday, Wednesday and Friday or MWF and starts from one to three in the afternoon.

Their program was not only Korean language. There were culture and food showcases which intention was to let the community appreciate the food and culture of other races. It was also to educate the native Koreans, especially those with multi-cultural families, about cultures other than theirs, so that they will understand and accept their foreign in-laws. I became active in the cultural group and became the coordinator-trainer for the Filipina group. It was here that I met the challenges to my skill in teaching in the field of acting and dancing. The show became successful. For the first time my family witnessed my skills with things outside of the house. I felt a change in how they looked at and treated me. Even the children, I felt that they were not ashamed of me and they were actually proud of me as their mom. Things got better when invitations for performances started pouring in and I got a job as a parttime English teacher in a hagwon or academy near our house.

The children grew up and so did our expenses. I had to help Bruce financially. I worked the odd jobs. I worked as a barista and waitress in a multi-culture café also managed by the Namgu Social Welfare Center; I also was a librarian in a public high school; I was a private tutor and was doing part time job at the hagwon as an English teacher. In every corner of Korea I felt racial discrimination, especially at the hagwon. There was one who wanted to introduce me as a Canadian to the students. They did not want me to introduce myself as a Filipino. I should dye my hair and doll up and apply blue eyeshadow over my eyes so everybody would think I was a Canadian or of white race. But what can I do, there was not denying I was a Filipino. There was no lying with my nose looking like pressed ginger and my height barely even with a walking cane. Maybe I can pull it off if I had a silicone implant in my nose and I wear five-inch heels but those were things I would never do in my life. I would argue and fight with those who look unkindly at my being a Filipino. I would look for a hagwon that would accept me based on my skills and not on my race, color and looks.

The government realized the effect and influence of Ta munhwa Kajong or multi-culture families on the future of Korea. More and more foreigners want to marry Koreans and their children also increase in numbers. In the next ten years, these children would become the leaders and citizens of the nation. What would Korea’s future be if the government did not pay attention to the education and livelihood of the Ta munhwa Kajong? The budget for Ta munhwa was increased. There were more projects, programs and propaganda for education, child rearing, livelihood and many others for what they call multi-culturalism and globalization. Racial discrimination was abated. The perspectives of the natives slowly widened and they began to accept the nature of their in-laws. This would include my own in-laws. They understood me better. We reached a compromise between our nature and differences.

In the eleven years that I had lived in Korea as a wife of a Korean, daughter-in-law, mother of three beautiful children, nothing was easy for me. I faced challenges as huge as the Beaktosan, the highest mountain in Korea; challenges in language differences, food, culture, and domestic and community traditions; challenges that strengthened my person and developed my mind and feelings. Even if plates and pots fled out of Bruce’s house, our family would remain strong. We would live long with hope, love, and joy in our hearts. This would be the fulfillment of my dreams.

Like what father said, I gambled when I married Bruce. My cards were Bruce, Omoni, Hyeongnim, friends and acquaintance, the society and my children. How I handled them was my suffering and endeavors to ultimately win. For those who are afraid to gamble, Filipino or Korean or whatever race, be a spinster and roll the barrels in the sky.

________________________
Linda Arnaez-Lee has a BSED Math degree from Saint Anthony’s College in San Jose, Antique and significant teaching experience in secondary schools prior to migrating to Busan, South Korea to build a family with his Korean husband. She is an active member and coordinator of a church-based cultural group and of the International English Association (IEAK)in Korea.

She wrote this personal essay as an entry to the 2012 Padya Kinaray-a sponsored by Balay Sugidanun. This was chosen as a Finalist and the Most Read Entry.

BALAY PATAWILI, INC.
with the kind support of the NATIONAL COMMISSION FOR CULTURE and the ARTS
and the collaboration of the UNIVERSITY OF THE PHILIPPINES-CENTER FOR WESTERN VISAYAN STUDIES
present

PagBayaw:
Foregrounding and Revitalizing the Sugidanon (Epics of Panay)

CALL FOR PAPER AND CREATIVE WORK

_________________________________________________

This event will organize an event that will build on the wealth of knowledge in and about the sugidanon, the epics of the Panay Bukidnon. It will bring together scholars, artists, community workers, and most of all, the local chanters and their community in the effort of revitalizing the archived documentation of the ten epics.

GOALS:

This event aims to:
1. generate new scholarship about the Panay epic chanting called the sugidanon
2. create awareness among the academics, the LGUs, cultural organizations, and the general public about the repository of knowledge in the sugidanon
3. build linkages between the Panay Bukidnon community and institutions like the academe, the government, and NGOs for the harmonious production of knowledge that will support development and transmission of sugidanon research and practice
4. bridge the learning modules of the Schools of Living Tradition in the local community with the development of academic institutions’ curriculum
5. develop young scholars who will help build the network of scholarship and community work in support of for Panay Bukidnon performing and expressive culture, particularly those forms related to chanting.

PANEL FOR SCHOLARLY PAPERS
Write on topics covered by the sugidanon: music, dance, literature, gender, herbal medicine, economics, labor, maritime life, socio-political organization, customary laws, cultural transmission (with a proposed module for School of Living Tradition or SLT) and other relevant topics.

PANEL FOR CREATIVE WORK
Create a work with rationale/philosophy related to contextualizing the sugidanon. Work output can be in a form of poetry, music composition, choreography, sculpture, painting, theatre, and other forms of creative expressions.

Deadline of abstract: April 30, 2013
Date of event: November 14-16, 2013 (Thursday-Saturday)
Venue: University of the Philippines, Iloilo City

We also welcome art works for EXHIBIT at the U.P. Gallery.
Participants are invited to join the WORKSHOPS, which will be conducted by Panay Bukidnon guests.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Kon ang imo taraksan sa paglantaw amo ang atun kadya nga panahon nga nagakilala kag nagatugru importansya sa kinamatarung kang tawo, todo-brutal gid man ang sine. Pero ang panahon ni Hesukristo panahon ka mapintas kag makangiridlis nga pagsilot sa nakasala: pagbakol, paglatigo, pagpugot ulo, pagbato hasta mapatay ukon paglansang sa krus. Para kanakun, ang pagkamadugo kang mga eksena naghatud gid ka mabug-at nga mensahe nga nagapabatyag kang pag-antus kang sangka tawo para sa kaluwasan kang makasasala nga katawhan. Ang katapusan nga eksena kang sine nagpatimaan kang pagkabanhaw ni Hesus kang tana nagtindug kag nagpanaw paguwa sa kweba nga rulubngan. Ginpokus ang ana’ng palad nga may tuhok kang tana ginlansang sa krus. Bangud ang pokus kang sine amo ang pag-antus kag pagkamatay sa krus ni Hesukristo, pira lang ka segundos ang eksena nga gintugro sa pagkabanhaw.

Artwork ka Tagsulat.

Kadya nga Easter, nadugangan kang bag-o nga perspektibo ang akun paglantaw sa pagkabanhaw. Ano ayhan ang imo batyagun kon nabantog ang imo kamatayun kag pagkalipas kang masobra apat ka dekada, masapwan mo lang nga “ginpatay” gali ikaw sa istorya pero nagapabilin nga buhi sa dughan kag panghunahuna ka imo mga fans nga nakabati kang imo nga mga kanta kauna? Bukut si Elvis ang akun ginatumud kundi ang sangka wara makilal-an nga American folk singer, musikero kag mamalaybay nga si Rodriguez.

Kon ginpulawan mo lantaw ang 2013 Oscars ukon Academy Awards kang Pebrero, ayhan nabatian mo ang pagdaug ka “Searching for Sugar Man” sa kategoriya nga Best Documentary Feature. Ang dya’ng sine gin-umpisahan himo ka director sa 8 mm film ugaring nawad-an ka kwarta gani napiritan tana sa pag-usar ka sangka iPhone app agud matapus na ang sine nga nagdaug kang kaduro nga mga premyo. Kag sin-o dya’ng ginapangita nanda nga tawo nga ginhimuan gid ka sine? Ang “Sugar Man” isara sa mga kanta ni Rodriguez, ang musikero nga nasapwan nga nagatukar ka gitara kag nagakanta ka ana’ng mga komposisyon sa sangka bar sa Michigan kato’ng 1960s. Ang nakabati nga promoter nagpaanggid kana kay Bob Dylan bangud sa ana’ng mabinalaybay nga mga lyrics nga nagasaysay kang realidad kang pagpangabuhi sa ana’ng banwa. Kang 1970s, darwa ka album ang nahuman ukon na-plaka ni Rodriguez. Positibo man ang mga kritiko pero tungud sa kon ano nga wara ti nagbakal kag bangud wara’t nagsulud nga kwarta, ginbuy-an tana kang ana’ng music label. Daw yab-ok lang nga napalid, nalipatan kag nanginduraan ang musikero nga si Rodriguez.

Rugto gali sa pihak nga kalibutan sa South Afrika, bantog ang musikero kag ang ana’ng mga kanta. Magamu kato nga mga panahon bangud sa apartheid ukon diskriminasyon ka mga rasa. Ang mga kanta ni Rodriguez nangin theme song kang mga nagprotesta kato kontra sa apartheid bangud ang mga tinaga nangin inspirasyon nanda sa pagpakigbato sa Establisimento. May mahugud nga nagpang-ukay kon sin-o gid ang musikero pero wara sanda it nadarawat nga mga detalye. Nabatian nanda ang tsismis nga kuno ang musikero napatay, nag-suicide. Bangud sa Internet kag sa darwa ka mga fans nga wara nag-untat ka pang-usisa kon ano gid ang natabo sa musikero, nasapwan gid man si Sixto Rodriguez. Pagkatapus kang ana’ng masubu nga dinangatan sa musika, nag-obra tana sa construction kag demolition sa Michigan kag may tatlo ka mga kabataan nga puros bayi. Mabudlay kag simple ang ana’ng pangabuhi pero natigayon na nga tapuson ang ana’ng kurso sa Pilosopiya kag napatapos na man ang ana’ng mga kabataan. Wara gid kamaan si Rodriguez nga “napatay” run tana sa istorya kag wara man tana kamaan nga ang ana gali mga kanta nangin “soundtrack” sa pagpamatok sa apartheid sa South Africa. Wara man ti bisan sangka sentimos nga nabaton ang musikero halin sa pagbaligya ka ana’ng mga plaka kato nga laban gin-bootleg ukon ginkopya kag ginpasa-pasa. Kang1990s pagkatapus nga nasapwan nga buhi gali tana, malipayun nga gin-agda kang South Africa ang anda’ng idolo nga musikero sa pagbalik-balik tukar sa mga sold-out concerts sa anda’ng pungsod.

Para sa mga taga-South Africa, buhi gid si Rodriguez bangud sa ana’ng mga kanta. Pero rugya sa America sa ana mismo banwa, wara ti nakabati ukon nakakilala ka na. Kang sarang tuig 2012 amo siguro ang makuon ko nga opisyal nga “pagkabanhaw” ni Rodriguez rugya kang ginpaguwa sa Sundance Film Festival ang “Searching for Sugar Man”. Dayon, nagsunod-sunod lang ang imbitasyon kana sa pagtukar kag mga pag-interbyu sa bantog nga nga show ukon programa. Sa edad nga 70, masaku kadya si Rodriguez sa paglibot sa bilog nga kalibutan sa pagkanta sa kalabanan mga sold-out concerts. Tungud sa ano ayhan nga wara tana kato dayon nakilal-an ukon nangin bantog? Basi kulang ang promosyon ukon mas baskug ang mga kadungan na nga mga musikero kag mga banda kato nga panahon. Biktima ayhan tana ka diskriminasyon sa magamu, makumpetensya nga industriya kang musika? Ukon basi amo gid man ang plano ka Ginuo para sa dya’ng ika-anum nga bata kang mga imigrante halin sa Mexico. Ang pagkabantog mas matimgas kag labi mo nga pasalamatan kag amligan kon imo matirawan sa pagkamal-am. Mahambal ang iban, para ano pa hay mal-am run. Angay kang langgaw nga mas nagaisug sa kalawidun, ang abilidad ukon talento ni Rodriguez wara naglubad sa ana’ng pag-edad kundi nanghagad pa gid kang dugang nga pagrespeto.

Pagkatapus namun lantaw ka documentary, amun ginpangita kag ginpamatian ang mga komposisyon ni Rodriguez sa YouTube kag nagdugang pa gid ang amun pagdayaw sa ana’ng abilidad, indi lang sa pagkomposo ka melody ukon tono kundi sa mga tinaga nga nagadulot, nagapang-igu man gihapon pareho kang “Sandrevan Lullabye—Lifestyles”. Kon pinsarun, ang mga kanta ana nga ginkomposo kato’ng 1960s-70s pero kon pamatian sa kadya nga panahon, nagapabilin nga mabakud bangud may kamatuoran. May sangka matam-is nga love song tana nga daw nabatian ko run kato sa atun, “I think of You”. Man-an dya ka akun bana, saulado na pa ang iban nga mga linya hay ginakanta na kauna kang nagakolehiyo tana sa Manila kauna. Magluwas sa South Africa, nabatian man si Rodriguez sa Australia. Posible nga nakaabot man sa atun ang ana’ng mga kanta kauna bangud may LP albums kag may mga “singles” man nga ginpaguwa. Isara dya’ng “I think of You” nga gin-release kang 1970s. Sa flipside ukon pihak amo ang “To Whom it May Concern”. Nagahandum kami nga makatambong sa concert ni Rodriguez rugya sa New York sa Oktubre.

Halin sa Facebook Page kang DLSU Bnscwc

13th IYAS National Writers’ Workshop fellows named

The IYAS National Writers’ Workshop of the University of St. La Salle, Bacolod City, has selected 15 Fellows for 2013, out of 82 applicants nationwide.

The fellows for fiction are Leon Cedric Tan and Michael Aaron Gomez (English), Danilo Niño Calalang and Jay Jomar Quintos (Filipino), Manuel Avenido Jr. and Kareen Kristeen Bughaw (Cebuano).

The fellows for poetry are Stefani Patricia Kelly Tran and Roberto Klemente Timonera (English), Rommel Roxas and John Elmar Templonuevo (Filipino), Ma. Carmie Flor Ortego and Erik Enriquez Tuban (Cebuano), JP Anthony Cuñada, Winston Gallo, and Nikos Primavera (Hiligaynon).

IYAS will interface with the Kritika National Workshop on Art and Cultural Criticism sponsored by the Bienvenido N. Santos Creative Writing Center and the NCCA, which will also be held on the same dates at the University of St. La Salle.

The interface activities include a film screening of “Pureza,” a film by Jay Abello on the sugar industry; a craft and criticism forum by Dr. Roland Tolentino and Dr. Dinah Roma-Sianturi; and an introduction to Negrense culture through trips to cultural landmarks in Bacolod, Talisay, Silay, and Victorias cities.

The IYAS Workshop Director is Dr. Dinah Roma-Sianturi and the panelists for this year are Dr. Genevieve Asenjo, Dr. Ronald Baytan, Prof. Danilo M. Reyes, Ms. Grace Monte de Ramos, and Prof. John Iremil Teodoro. Dr. Marjorie Evasco and Dr. Elsie Coscolluela also sit in the panel.

The IYAS National Writers’ Workshop is co-sponsored by the Bienvenido N. Santos Creative Writing Center of De La Salle University and the National Commission for Culture and the Arts, and will be held on April 21 – 27, 2013 at the Balay Kalinungan Complex of the University of St. La Salle, Bacolod City.

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang 1977

retrorebirth.blogspot.com

Si Elvis Aaron Presley nga icon kag hari kang rock n roll nga musika nakabisita para mag-concert tour sa Hawaii, Pilipinas, kag iba pa nga parte kang Asya. Bulan ka Abril, manug-18 ako kag bag-ohan sa Maynila para mag-eskwela sa kolehiyo. Masuwerte nga nagtawas ako sa akun darwa ka tiya. Sa pagsaksi ka concert ni Elvis Presley, nagdayaw gid ako sa limug na, sa mga ginkanta na, kag sa bilog nga panghulag sa ibabaw ka stage. Sobra pa ka gwapo! Ang iba gasiyagit gani ka “I Love You,Elvis” ilabi na gid ang mga babaye. Amo dya ang mga kanta na nga sikat nga gustuhan ko gid: “That’s All Right,” “Mama, Mystery Train,” “Heartbreak Hotel,” “Don’t be Cruel,” “Jailhouse Rock,” “Viva Las Vegas,” “How Great Thou Art,” “In the Ghetto,” “Suspicious Minds,” “Burning Love.” Siguro nabatian kag man-an man ninyo dya nga mga kanta kag duro pa nga record, pelikula, tape, kag CD kang mga kanta ni Elvis ilabi na gid ang “Aloha From Hawaii” kag iba pa nga mga koleksyon sa inyo panimalay. Kay ako mismo may rugya gid nga koleksyon. Masubo man gid nga sa amo nga tuig 1977, bulan kang Agosto adlaw 16, nabalitaan na lang nga patay na si Elvis. Nasapwan nga patay sa balay na sa Memphis, Tennesse. Duro man gid katu ang nagahiribiun sa pamatyag nga binayaan ka hari kang rock n roll! 42 ka tuig ang edad ni Elvis kang napatay.

Kang 1977, nag-agto man sa Pilipinas si Billy Graham. Ang matuod na nga ngaran amo si William Franklin Graham Jr. Isara tana ka evangelistic nga pastor halin sa Charlotte, North Carolina, USA. Ginhiwat sa Maynila anang Evangelistic Crusades. Ang akun darwa ka tiya nagapangomra katu sa sulod kang Clark Air Base. Ang simbahan nanda nga Baptist may parte sa cantata kag tabuan man nga nakatawas ako kag nag-practice man kanta imaw kananda nga choir kag nag-imaw man gid ako sa amo nga crusade. Akun man gid nakita kag nakilala si Billy Graham.

Kang 1979, ang ginatawag nga Bill Bright amo si William R. Bright nga isara ka Amerikano nga Evangelist pastor man. Kag tana amo man ang nag-umpisa ka Campus Crusade for Christ. Kang June 1977-79 sa Pilipinas, isara man ako ka nagabolunter para sa eskwelahan managtag ka barasahon nga libro nga Apat ka Esperitwal nga Sugo nga amo rian ang ginsulat ni Bill Brigth kang 1952 kag ang Jesus Film kang 1979. Akun man tana nakilala sa personal kaimaw ko ang mga pastor nga sanday Reyes, Martinez, Jekins, Johnson, kag ang Youth center Director nga si Bill Putman kag iba pa.

Kang 1981, 1982-83, 1993: Si Pope Paul John ll ang atun Santo Papa

Friends of John Paul II Foundation, Inc.‬jp2friends.org

Pagbalik ko sa Antique, nagbalik ako tuon sa kolehiyo sa Saint Anthony’s College sa San Jose. Indi man gid ako sigurado kang tama nga adlaw kag bulan basta katu nga panahon nagasaulog ang tanan sa bilog nga probinsiya kang 400th ka tuig kang Kristiyanismo sa Antique kag sa Hamtic ginbutang ang pagtipon tipon. Ang mga kasimbahan halin sa norte nagparada paagtu sa Hamtic. Natandaan ko man katu nga nagapanaw ako imaw ka grupo namun sa eskwelahan. Bisan gakiang-kiang pa ako katu magpanaw sige lang gid panaw hinay-hinay hasta nakalambot sa Hamtic. Naghiwat ka misa kag sobra ka duru ang mga nagtipon sa pagsimba. Wara man gid ako maglaum katu nga sa amo nga tion akun nasumalang kag nakaptan ang alima ni Papa kag magharuk sa alima na kag gintakdong ang ana natuo nga alima sa akun ulo kag maghambal, “God bless you my child”. Ang limug ni Papa nga akun hasta kadya maisip kag nagapabilin man gid sa akun nga pamatin-an. Salamat sa Dios nga akun nasaksihan man gid ang amo nga hitabo sa banwa kang Hamtic. Wara lang garing ako ti litrato nga nabuol katu hay wara man gid ako ti camera katu mong bisan cellphone wara pa man katu nga tinuig.

Kang 1993 sa Colorado Springs, Colorado pa kami, natandaan ko gid katu nga bulan

http://jp2friends.org/

Aga pa ang mga tawo nag-agtu kag magparking sa amo nga lugar. Ay abaw indi ko man naisip ang kabudlay basta lang nga makita si Papa ko. Kalipay ko run. Kaimaw ang mga sobra ka linibo nga mga nag-welcome sa Papa sa Mile High Stadium. Ang Papa nag hambal para sa World Youth Day. Makita kag mabatian lang namun si Papa katu nga tion kay sa marayu kami nga parte nga indi makaparapit kana. Wara lang kami naghulat pa ka inoras kapin pa ang akun ginabatyag sa lawas daw malipong run ako sa kaduruhun ka mga tawo kag sobra kamagahud. Paghalin namun indi lagi-lagi makahalin sa sobra ka traffic ang amun kotse. Nagadalagan kada cinco minuto kag magpundo uli. Ay kanami lang ka akun eksperyensiya kaimaw ka akun bana kag tatlo ka mga bata. Makayuhom ikaw kadya hay nakahambal si bana ko nga palangga ko si Jesus nga sobra pa kana kag palangga ko si Papa. Salamat sa Dios sa oportunidad nga buhi ako kaimaw ko ang akun pamilya kag nakita ko liwan ang Santo Papa. Bisan nga amo man katu nga bulan kami naghalin sa Colorado kag nagpa-Hawaii.

Kang 1983, sa Tokyo, Japan kang ako nagalagaw pa katu imaw ka akun nangin manugang, nakaagtu kami sa Disneyland. Amo man katu nga bulan kag adlaw gid kang Nobyembre 9, 1983, nga ang Presidente kang Amerika nag-abot sa Japan. Ay masuwerte man gid nga sa Tokyo run man kami nga nagdinurugsukanay ang mga masinarisari nga mga tawo. Ang Presidente sa Tokyo, Japan, natabuan nga ang sarakyan nag-agi sa amo nga dalan kag paagtu sa The National Diet Building. May mga guwardya ang palibot sa unhan kag sa likod samtang ang Presidente nagapanaw pasulod. Naga-wave man gid ka alima na nga gayuhom. Ay maan masuwerte gid ako katu nga inoras nga sa atubang sa kilid lang gid ako ka Presidente kag nalab-ot ko ang alima na kag ana ako ginpangamusta.

http://www.kennerly.com

Masadya gid ako pagkatapos katu. Daw indi madura sa isip ko pirme ang pagpangamusta kang Presidente kanakun. Darwa ka adlaw lamang ang pagbisita kang Presisdente sa Japan kag kanami lang pamatian kag lantawun sa TV, kanami lang basahun ang balita sa papel parte kana. Bisan mabugo lang nga sigundo ang natabo katu nga nagpangamusta ang Presidente kanakun pero indi mabaydan ang indi malipatan nga hitabo sa akun kabuhi. Kang December 2003, rugya run kami sa Wales, Maine. Natungud kang akun nga ginbalhag nga “Poems for You” nga libro nga gindonar ko sa mga State Libraries, School Libraries kag Presidential Libraries ilabi na gid ang sa President Bill Clinton Foundation Library kag President Ronald Wilson Reagan Foundation Library, nagpadara ka sulat nga nagapasalamat kanakun si Presidente Bill Clinton amo man may imbitasyon halin kay Mrs. Nancy Davis Reagan kanakun nga magbisita sa Simi Valley, California. Pero wara man gid ako nakatyempo nga magbisita. Raad ginhimo ko samtang buhi pa tana katu bisan nga indi na run makilala kag madumduman ang tanan sa palibot tungod sa Alzhiemer. Siguro bahul gid ang yuhom ko kon nakaimaw ang 40th Presidente kang Amerika nga si Presidente Ronald Wilson Reagan nga “Dutch” ang tawag ukon bansag kana.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Rugya maistar ang dugang nga mga pamilya halin sa mga komunidad nga naduraan kang balay kag mga palangga sa kabuhi bangud sa Bagyo Pablo kang Disyembre 2012. Amo dya ang hitabo nga nagabugkos sa dyang GK Village. Sa nakita n’yo sa litrato, gagmay kag nubo lang dya nga balay, uniporme, de-kolor, himo sa semento. Para sa mga pamilya rugya, ang pag-istar sa amo nga balay kag komunidad pagbangon ka anda dungog kag paglaum para magpadayon tinguha sa pagkabuhi nga mapuslanon.

Na-post ko sa akun Facebook page ang pira ka mga litrato. Rugya, gusto ko ipaambit ang tatlo ka imahen – mga reyalidad – nga tuman nagtandug kanakun:

Kag Rugya Nag-istar ang mga Bato

May barangay Andap. Duro kuno ang mga resort rugya nga nakilala dya bilang isara sa mga tourist spot sa Compostela. May simbahan, s’yempre. Kag amo lang dya ang nabilin. Naistorya kang pari sa misa nga ang mga nakapanago rugya, nakadangup, kang magbagyo, amo ang mga nasalbar. Amo nga mapatindog sanda ka tower bilang memorial marker/site sa pagdumdom kang natabo; agud indi malipat.

Ano ang dapat dumdumon? Nga dya kauna sangka masadya nga barangay, mahimo parehas kang tagsa-tagsa natun ka barangay nga ginhalinan sa probinsya. Kag kadya wara run kundi sangka malapad nga lugar nga ginaistaran kang mga bato. Duro nga mga bato, ragkul nga mga bato! Istorya nanda, adlaw-adlaw may ragkul kag duro nga mga trak nga nagahakot kadyang mga bato halin pa kang Disyembre pero andut daw indi maubos.

Samtang nagapanaw kami sa pagrosaryo rugya, napamangkot ko sa kaugalingon kon ano ang ginahambal kadyang mga bato. Napensar ko ang imahen ka mga mga bato sa literatura, sa pelikula, sa kasaysayan, sa Bibliya: si San Pedro may bato; ang espada ni King Arthur -Excalibur – ginbunot sa bato; may bato bantiling, ang ginakuon nga pinakatigdas; may bato si Ding ni Mars Ravelo nga kon tunlon magtigbaylo kana kay Darna! Himo ang mga kilala nga simbahan sa nanari-sari nga klase ka bato, amo man ang mga sagrado nga tore parehas kang Borobodur.

Gindara ako kadyang pamensarun sa mga tinaga nga awe, grandeur, magnificence nga naputos man sa mga tinaga nga ruins, loss, decay - rebirth.

Kinahanglan ko pa kang panahon para dugang pamensaran dyang mga butang. Pero para sa mga taga-Andap, amo dya ang kamatuoran sa andang kabuhi.

Ang Ginatawag nanda nga ‘Tent City’

Parehas man kadyang ‘tent city.’ Nakapisik ako kang mabatian ko dya sa amun local guide sa bus samtang ga-byahe kami pa-Andap. Kon pamatian mo, abi mo may mayad kag nami sa dyang ngaran kang lugar nga kinahanglan itudo nga daw tourist attraction.
Daw mga makul dya nga nagaturubo sa lupa. Mga panimalay nga nagaistar sa tent nga may tatak kang mga internasyonal nga ahensya, donasyon. Sanda ang gina-target nga recipient kang mga balay sa Gawad Kalinga Village, pero hay depende man sa kon sin-o rapit sa gobyerno.

Ano ang mahimo nanda bilang biktima kang bagyo kundi ang magpasalamat sa gobyerno kag mga ahensya nga nagadara kang bulig. May mga nagapanilhig sa palibot, may nagapamulad ka bayo, may nagasiripal nga bata kang manaug kami para maglantaw kang iba pa nga site kang Gawad Kalinga sa marapit. Daw sala ang pagbuol ka andang mga litrato bangud man-an mo nga duro pa nga bulig ang kinahanglan nanda kag bilang bolunter sa amo nga tion, ginakilala mo man ang imo limitasyon.

Wara it romantiko sa kaimulon kag kabudlay pero siguro may sagrado sa pagkarangga kang mga butang kag pagkadura ka mga naandan natun nga gamit, pamensarun, baratyagon, pagginawi, katawhay. Nga siguro ang dungog kag dignidad natun bilang tawo matuod makita sa kon ano ang sarang natun ipaiway, itugyan, ipaambit, isakripisyo.

Nadumduman ko ang sangka binalaybay nga nasulat ko bangod sa Bagyo Frank nga nagdalasa sa Panay kang 2008, ang “Sa Gihapon, Palangga, ang Uran.” Rugya ang pagpaambit kang darwa ka urihi nga seksyon:

5.
Kang madason nga gabii,
dyang istorya nagdara kanakun
sa tupad kang atun mga abyan.
Isara ka panyapon kang karne, mainit nga kan-un,
kang laswa nga wara ko nagisa, kag maramig nga tubig.
Naglupad pagguwa sa akun baba ang mga karton
kang bayo, ang bug-at kang mga gamit, ang pagka-anod
kang kuwarta sa mga tinuig nga pag-obra -
Ang katapusan kang kalibutan.
Sa una nga higayon,
nabatian ko ang akun limug.
Isara ka hibi nga natago sa bato-bantiling
sa baryo sa diin ako nabata.
Nabatian ko ang hiribiun kang kabataan, kang bata
nga wara pa naputos sa akun taguangkan.
Nakita ko ang alima kang akun nanay, ang pagrosaryo
kang kamal-aman, ang anda pagsala-sala sa pagtabang
sa anda kaapuhan. Nagkurudug ako sa pag-alsa kang hangin
sa mga balayan, sa pagwaswas kadya sa semento nga karsada,
sa pagkatumba kang mga sarakyan, kang akasya sa atubangan.

Nagkasubu, palangga, ang tanan natun nga abyan,
nga daw pareho lang sanda man kang bagyo nalubsan.
Bisan sa radyo kag tv lang nanda naman-an
kang masunod nga adlaw. Nagtugro sanda kang bulig.
Ang akun bug-os nga kalag nasudlan kang ospital
kang mga banwa, kang marapit kag marayu nga mga baryo
nga gintukadan kang mga kaluoy kag pagpabugal:
mga ayuda nga naglubas sa pag-irinaway kang mga politiko.

Ang akun pagtuo naputos kang de-lata kang sardinas,
pakete kang noodles, kaha kang posporo, isara ka gantang nga bugas.

Nagpauli ako katong gabii
nga angay lang wara it kamatayon
nga nagpatunga kag nagasunod kanakun.
Daw sa ginduyan ako kang karsada sa kalipay kag paglaum.
Nagtubo dya sa akun dughan nga daw makul sa uhot
nga nag-ulhot sa igo kang kilat, daw putot kang kurbasa
sa pamanagbanag kang kaagahun; ituk nga nagpakadlaw
kanakun. Nag-inom ang akun lawas kang kasanag
kang bulan kag mga bituon. Nagharuk ako sa kagab-ihun
nga nagahiribiun sa pagdamgo kang bag-ong tubig
nga magahagunos sa busay sa lasang nga atun pangitaun.
Kag sa atun gripo, tubig nga nagabuhi, nagabuhi:
bag-o ka pa makapauli, matukiban ko run ang ana kadya likum.

6.
Kadyang aga ginbisita ko ang hardin
nga gintamnan ko kang rosas.
Ginhanduraw ko ang ana buskag:
mapula parehas kang akun dughan,
malabug ang ana mga sanga
parehas kang imo pagkadura.
Rugya ka pa, sa gihapon, palangga.

May ambon nga nagakarupsak sa akun ulo
kag sa akun buhok nagailig ang kahidlaw.
Naghanda ako kang bag-o nga hardin.
sa di-marayu, sa pihak kang karsada, ang atun uma.

Sa tupad kang rosas, nagtanum ako kang santan,
kang bogambilya, kang kamote kag tagabang.
Sa tunga kang akun kahidlaw, dyang hardin.
Sa tunga kang akun mga tudlo nga magahapulas
kang imo uyahon, dyang mga sanga, dyang mga siit,
dyang mga dahon, dyang mga putot kag buskag.

Kahumut.

Magaduaw ako rugya nga may dara nga karantahun.
Kag sa mga gabi-i, magaturug ako,
ilabi na sa liwan nga pag-abot kang uran.
Bangud sa katapusan, palangga,
wara it mas marahalun –
indi ang kaambong,
indi ang kamatuoran,
indi ang kalipay,
indi ang kabuganaan,
bisan pa ang paghigugma,
kundi ang pagkadura lamang, ang pagkadura.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Kasadya lang magkiritaay.

Nag-umpisa ang bag-o nga semana nga may bag-o nga pag-asa. Bisan ako mismo nakita ko nga ang mga mabug-at kag mabudlay nga bagay sa akun research kag kabuhi kagamay lang kompara sa gahum kang Ginoo. Gani nga indi ako dapat magkabalaka. Padayunon ko ang akun pagsarig kag pagpangabuhi imaw kay Ginoong Hesu Kristo hay man-an ko nga mag dinalag-un ako hay rugyan tana nga imaw ko sa akun pagbyahe sa kinabuhi, adlaw-adlaw.

Kabay nga ang inyo man nga natun-an kag na eksperyensyahan kang nagligad nga semana santa nagtugro man kang kabaskug sa inyo nga pagtu-o sa Ginoong Hesu Kristo, kag sa pagpadayun sa kabuhi nga Kristohanun.

“The Company You Keep” ni Bobby Wong, Jr. Halin sa http://www.postcardsfrommanila.com

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Sa tanan nga nagakabuhi dya sa kalibutan: manggaranun man ukon pobre, may tinun-an man ukon wara, maraw-ay man ukon maanyag, mayad man ukon malain, mataas man ukon putot, matambok man ukon maniwang, mal-am man ukon bata parareho lamang nga may ginabatyag sa lawas ukon sa ana nga kalag kay man ang tagsa-tagsa may mga problema nga ginaatubang. Ano ang una mo nga pagahimuon kon ikaw may problema ukon nagaproblema? Duro ang masabat mo sa kadya nga pamangkutanon.

Kon sa akun lang nga pag-intiendi kag sa akun naeksperyensiyahan, hasta kadya nga tinion, ang una ko nga ginahimo amo ang pagdangup sa Dios sa adlaw-adlaw nga pagkabuhi. Hay man sa pangamuyo ginapangayuan ko ka bulig kag ginahambal ko nga gakinahanglan ako Ka Ana nga pag giya kon sa ano man nga akun dapat pagahimuon kag pagadesisyunan. Kon ano man nga butang ukon bagay sa Ana nga kagustuhan ang matuman kag indi akun kagustuhan. Ginapangayuan ko ka kusog kag kabaskug nga may kasadya para maatubang ko ang adlaw nga may pagpasalamat nga ako buhi pa bisan pa man may ginabatyag nga sakit sa lawas nga kon kaisa daw wara ti katapusan nga indi madura kon wara ti ginatomar nga bulong para sa sakit.

Manghakruy man ikaw ukon magkaugut man ikaw wara man dya ti paagtunan kundi gadugang pa gani kang imo mga sakit sa lawas kag kalag. Mayad pa nga yuhoman, kantahan mo na lang ang sakit kag turugan kon puede madura man sa pagpahuway mo.

Duro ang mabasa mo nga mga dapat barasahun natungod sa kon ano nga ginaproblemahan mo. Sa kadya nga panahon i-google mo kag mabasa mo run ang tanan kag may sabat sa imo ginapamangkot. Dapat man gid nga binagbinagun ang tanan kon bala dya makatugro kasolbar sa imo ginabatyag. Pagaisipun kag batyagun ang dapat nga pagahimuon kon bala dya nga bagay mayad ukon indi kag kon bala dya makatugro ka mayad kanimo kag makatugro kalinongan sa kaisipan mo. Ilabi sa tanan, ang indi ikaw mabudlayan.

Pero kon wara run gid ti iba pa nga pamaagi kag wara ti idangpan pa kag kon ikaw naduraan ka paglaum kag ang imo tagipusuon wara ti kalipay kag ang imo lawas mahina kag indi kapensar kamayad, ay ahay ang gusto mo na lang hay manginmatay? Ay Dios mio indi gid rian paghimoa kag indi paga-isipon. Magginhawa ka malawid kag ibuhos ang pagginhawa sa diin makatawag ikaw “O Dios buligi ako! O Ginoo, nagalaum ako kanimo, Pagasabtun mo ako, O Ginoo akun Dios.” Sigurado gid nga mabalik kanimo ang paglaum nga may kabaskug kag bag-o nga gahum kang Balaan nga Espiritu.

May natabo sa akun Amerikana nga amiga sa marayu man nagaistar sa Boston kag buhay run nga wara ko natawgan ukon nasulatan. Kang adlaw kag amo tu nga inoras nakaisip gid ako nga tawgan tana. Ay abaw nagapasalamat gid kanakun hay nakatawag ako kana. Abi ninyo kuon na kanakun amo gid tu nga tion nagaisip run manginmatay tana. Nakaptan na run ang rebolber kang nag-ring ang telepono kag sa answering machine nabatian ang limog kag kanta ko nga ana pa ni Stevie Wonder:
“I just called to say I love you,
I just called to say how much I care
I just called to say I love you
And I mean it from the bottom of my heart.”

Matuod gid nga ang Balaan nga Espiritu nagagiya kanakun nga amo tu gid nga inoras ginpaisip na ako nga magtawag. Naghibi man gid ako imaw na kag nag-istoryahanay kami it malawid. Tungud nga naduraan tana ka paglaum kag nabug-atan sa pagpas-an ka ana nga krus kang kabuhi nga wara nakaisip ka mayad basta na lang naisipan manginmatay. Salamat sa Dios nakatawag ako.

Kon ano man ang imo ginaatubang kadya mismo nga inoras kabay dya makapabatyag kanimo kang paghigugma kang atun Makaako. Wara na kita ginapabay-an. Padayon lamang kita nga may pagsarig kag paglaum.

Ni CECIL GARAPAN-KIM

Si Cecil Garapan-Kim taga-Tobias Fornier, Antique. Tapos kang BA Broadcast Communication sa UP sa Visayas sa Miag-ao, Iloilo kag Diploma in Teaching, major in English sa West Visayan State University sa Lapaz, Iloilo. ESL Teacher kadya sa Jungchul English Language Academy sa Changwon, South Korea diin tana nagauli imaw ka anang bana kag bata.

Tipikal nga pampubliko nga eskwelahan sa elementarya.

Raku nga nga mga eskwelahan ang makita sa palibot halin sa kindergarten hasta sa high school. Ang gobyerno kang Korea nagamentinar kang mga eskwelahan. May mayad nga mga pasilidad. May heater para sa tagramig, may aircon para sa tag irinit, may bahol nga playground, may stadium, may covered court, may mayad nga science laboratory, may computer sa kada kwarto, may mayad nga purungkuan. Mahambal ko nga mayad gid para sa pagtuon ka mga estudyante. Libre ang pag-eskwela, wara it enrollment fee kag libre ang igma sa eskwelahan.

Sa sangka seksyon, may 25 ukon 28 lang ka mga estudyante. Sa iban nga eskwelahan may dyan nga 22 lang. Nadumduman ko kauna kang naga-student teach ako sa Lapaz National High School sa Iloilo, may dyan ako nga 35 ukon 40 ka mga estudyante sa sangka seksyon. Indi ron ako kadumdom kon paano ko ginkontrol akon mga estudyante kauna. Ang klase ka mga estudyante sa elementary nagaumpisa sa alas nwebe kang aga pero ang mga kabataan, nagaabot sa anda klasrum mga alas otso kwarenta tungod gina-require sanda ka anda mga manunudlo magbasa antes mag-aumpisa ang klase. Nagatapos ang klase mga alas dos ukon alas tres sa hapon. Sa una ko nga pagkabati hambal ko, “ti mayad eh hay bukon whole day anda nga klase. Makapahuway sanda pagkatapos kang anda klase.”

Pero nagsala gali ako.

Sangka maestra ako sa ginatawag nanda nga hagwon ukon sa English, private academy. Raku klase nga hagwon sa Korea. May dyan nga para sa taekwondo, drawing, Match, Science, piano, kag raku pa nga iba. Ang pinakaimportante kananda ang English Hagwon. Nagatudlo ako sa amo dya nga hagwon. Pagkatapos nanda klase sa anda gid nga eswelahan, nagahulat ang sari-sari nga school buses sa aragtunan nanda nga hagwon. Sa ikaapat ko nga tuig sa pagtudlo kang English sa akon mga estudyante, raku gid ako naobserbaran kag nabatyagan.

Una, naluoy ako kananda hay ang kalabanan ko nga mga estudyante (edad 9-12) mga stressed out ukon tuyo. Ang akon klase nagaumpisa sa alas tres sa hapon kag nagatapos sa alas nuwebe sa gabii. Sa sangka klase may dyan ako 8-12 ka mga estudyante. Parehas kang public school may mayad man nga pasilidad ang amon klasrum pero mas bahul pa gid ang screen kang computer. Sa pihak ka dyang mayad nga pasilidad, indi matago ang kakapoy kang mga estudyante. Ang heater ukon ang air-con nagaili-ili kananda nga magturog. Bilang sangka maestra, bahul gid dya nga challenge kanakon. Paano takon ka tudlo kon akun mga estudyante wara naga-concentrate?

Ako kag akun mga co-teacher.

Tuon rudya, tuon rugto sa bilog nga adlaw. Pag-abot sa balay, mayapon, maobra homework kag magturog. Wara gani sanda pag-estoryahanay kang andang ginikanan. Nasubuan guid takon manumdom. Ginakawat kang homework kag hagwon ang tiyempo kang mga estudyante sa pagsipal kag pag-relax.

Ang pamangkot, andut ang mga estudyante nagaagto sa hagwon? Amo gid dya ang ginpamangkot ko sa akon mga estudyante. Kalabanan nga sabat ka mga estudyante “tungod kay nanay kag tatay.”

Una nga rason, raku nga mga ginikanan ang parehas nagaobra. Wara it tawo sa balay amo nga ginakabalak-an kang mga ginikanan ang andang kabataan nga kon mag-uli sa andang balay, masipal kang computer games ukon malantaw TV bilog nga hapon. Para sa mga ginikanan, mayad pa paagtunon sanda sa hagwon. Naintindihan ko dya hay nag-Grade 1 ron ang amon bata nga si Chelsea kag darwa kami kang akun bana nagaobra. Bahul gid nga pasalamat ko kay ugangan nga babaye hay dyan tana nga nagatatap kay Chelsea.

Ikarwa nga rason, gusto ka mga ginikanan nga mas maaram pa gid ang andang kabataan sa iba. Ang importante kananda ang score. Gusto ka mga ginikanan nga sa kada exam, 100 gid ang score sa kada subject. Amo ria kon andut ginapatuon pa gid sa hagwon. Kon kaisa ang ginatun-an kang mga estudyante, mas taas sa anda nga grado. Halimbawa, kon Grade 1 sanda, ginatun-an nanda sa Math Academy, ana kang pang-Grade 2 nga math. Para kananda, mas abanse, mas mayad. Kalabanan ko nga mga estudyante, nagapursige nga makabuol kang perfect score. Kon may sara ukon darwa sanda ka sala sa exam, daw mabuang ron gid sanda. Nahadlok ron mag-uli sa balay. Kang elementary ako, daw kis-a lng gani takon kabuol kang perfect score. Lipay ron takon kon makalampuwas sa passing score.

Pangatlo nga rason, gusto ka mga ginikanan nga makaeswela sa sikat nga unibersidad ang andang mga kabataan. Kon sa negosyo pa, naga-invest ron sanda halin sa elementary hasta maghigschool ang mga kabataan. Nagapati sanda nga kon makagradwar sa mayad nga unibersidad ang andang mga kabataan, nagakahulugan dya kang mayad nga obra kag mayad nga pangabuhi sa urihi. Ang pirme ginakuon kang andang ginikanan: “No pain, No gain.”

Pang-apat nga rason, ang mga estudyante gusto man nanda mag-agto sa hagwon bangod nga ang andang classmates ukon amiga/amigo nagaeswkela man. Hadlok man sanda mapaurihi sa andang mga classmates. Dyan guid ang kompetisyon bisan diin.

Ako kag akun pamilya.

Rudya sa Korea raku nga mga estudyante ang indi gusto mag-eskwela tungod sa amo dya nga mga rason. Sa Pilipinas raku gusto mag-eskwela pero wara it kwarta, bisan papel kag lapis wara it barakal. Ang kabuhi matuod. Kon kaisa nagapamangkot ako sa akon kaugalingon, sin- o ang mas karaluoy, ang mga estudyante nga stressed out sa pagtuon ukon ang mga estudyante nga indi makatapak sa ginatawag nga eskwelahan? Mabasol bala naton ang mga ginikanan nanda nga ginaisip lamang ang mayad nga bwas damlag kang andang kabataan?

Dennis Monterde/Ang Lagawan

Kag sin-o ang makalipat kang Horoscope nga komiks? Paborito dya ni nanay. Pirme tana nagahuram sa anang mga amiga. Huram lang. Kag kon matapos namun basa ibalik na, kag sunod s’mana, manghuram ruman, kapin pa hay nami bay subaybayan ang mga istorya kag drama kang gugma. Mabitin gid ikaw kon ang istorya may: “Itutuloy.” sa last page kag naga-look forward kaw gid pirme sa sunod nga issue. Luwas dyan kara, makita mo pa ang paborito mo nga artista ukon love team ex. Romnick-Sheryl, ang imong horoscope for the week with your lucky color and number, kag kon sin-o ang mga nagpadara sa Wanted Penpal. Ang Wanted Penpal page nga ginausisa gid namun kag isuyaan kang mga kapaisa ko kag bugto ang mga hitsura kang gusto magka-penpal kag maghambal nga: “Tuod bala dya, may masulat man ayhan kanimo kon magpadara ikaw?”, “Yaay tana, duro siguro masulat kana hay gwapa.” Ko-on kang pakaisa ko, may kilala kono ang classmate na nga nagpadara, kag ang picture nga ginpadara na, bukot ana, hay bugasun kono tana, kag duro tana kono nag-sulat kana. Gusto ko man raad kato magpadara para ma-experience man ang magka-penpal. Pero wara madayon. Napyirde ako kang pag-imagine nga nali mapatay ako sa huya sa pagbanak kang suya kag kadlaw halin sa akon mga paka-isa, bugto, kag classmates kon makita nanda ako sa Wanted Penpal sa Horoscope komiks.

Kag patas kang di mabalibangdan nga oras kon magbasa kang komiks, tulad, nagbag-o run ukon nag-evolve ang komiks. May manga kang graphic novels. Rugyan ang mga nami nga obra nanday Niel Gaiman, Alan Moore, ang mga superheroes kang Marvel kag DC comics, kag ang mga sikat nga Filipino comicbook creators patas kanday Budjette Tan kag Ka Jo Baldisimo kang Trese, si Manix Abrera kang Kiko Machine, si Pol Medina Jr. kang Pugad Baboy, si Carlo Vergara kang Zsazsa Zaturna, si Jomike Tejido kang Mikrocosmos kag duro-duro pa.

Kahapon (13 April 2013), sa Summer Komikon 2013 (Philippine version kang Comicon sa US) sa Bayanihan Center sa Pasig City, duro nga mga komiks nga ginabaligya. Duro ang mga independent comics – mga komiks nga gina-publish mismo kang nagahimo. Kag tanda mismo ang nagabaligya sa Komikon. Raku-raku ang mga nag-aragto. May mga cosplayers pa gani. Ugaring, natapupangdan ko nga wara ti nagabaligya ukon naga-display man lang kang mga daan nga issue kang Hiwaga, Anino, ukon Horoscope komiks. Kalabanan, mga English superhero kang Marvel kag DC comics. Siguro, nadura run sanda. Siguro wara ti nagasuput, nagatago kag, nagaamlig kag nali namayha siguro nga ibaligya rugya sa Komikon? Ang Hiwaga komiks ko nga kopya, sa garage sale ko dya nabakal. Pero, nadiskubre ko sa Komikon ang Myth Space series, obra ni Paolo Chikiamco kag Koi Carreon. Parte dya sa mga Philippine folklore creatures patas kang mga tayhu, kamakama, manananggal, kapre nga mga alien gali. Sa bugo nga istorya, daw gin-samo dya nga Hiwaga komiks kag Star Trek. Nagbakal ako anay kang first two kang series, kag tapos ko basa, na-excite run ako para sa sunod ruman nga issue. Kag sa liwat, nagbalik ruman ako sa pagkabata, nga daw sa tiangge lang ni Mrs. Bolivar, nagapaagi kang di mabalibangdan nga oras, sa pagbasa kang komiks.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Makatiringil ang kanta kang mga kiri-kiri sa kapaang kang Abril. Sa samlague sa unahan, nagakarataktak ang mga labug-labug kag laguring imaw sa mga kalong nga ginapamurot namun sa kahapunanon. Madakup ang mga damang sa mga sanga kang madre de cacao kag simsim kang kawayan, amo man sa mga dahon kang kabulakan. Ginasulod dya kang mga tubo namun nga laki sa kaha kang posporo, ginasagod, hasta sa adlaw kang pagpaupas. Pustahanay rugto ay sa banglid sa aragyan paagto sa eskwelahan, indi gani sa idalum kang manga antes ang awang nga ginasag-uban kang bilog nga baryo.

Mga hinablos kag hinablos sa pakaisa kadya.

Hasta kadya, wara man sa pataas-taas sugid te hay wara run man it tuba ta kadya nga mainom hasta mahubog (indi takun kauyon ka sabor kang beer), pero hay makasaka pa gihapon ako kang puno kang niyog. Bisan naka-heels pa. Ha-ha. Ukon pustahanay ta sa lagsanay sa taramnanan, pati hasta sa mga uhot, dara lukso sa kanal hasta takras sa banglid. Sa sangka initiation rite nga sobra ka pisikal sa sangka student org sa kolehiyo, nagbilib sanda sa endurance kag speed ko. Pagpati ko bangud sa mga sag-ub ko – halin sa gallon hasta sa bayong nga kawayan – sa nagkalain-lain nga bubon sa kasubaan kang baryo hasta sa mga awang kag jetmatic pump ukon bomba sa mga baririhan kag tunga kang taramnanan.

Ang uma antes ang suba.

Rugyan man ang suba nanday Lolo nga may awang sa ubos kang balangaan nga nagapamulak kang lila kon Mayo. Ginapuksi namun para sa “Ginahalad” kag “Adios, Adios” sa Flores de Mayo. Sa pihak kang suba, lampas sa taramnanan, ang kabanglidan nga may pira ka pamalay. May sound system tana sanda rugya. Tunog-tunog ang patukar ilabi na kon tag-irigma nga nagapahuway halin sa pag-obra sa uma, amo man kon hapon. Daw pirme lang may binayle. Sangka adlaw pag-uli ko kang kolehiyo run ako, may naman-an ako nga istorya: ang rason kon andut tunog ang patukar kang tagbalay. Bukon lang gali kuno para may libre nga musika ang bilog nga barangay kundi, suno sa mga tsismoso kag tsismosa, may ‘milagro’ nga nagakatabo. Para indi ra, e, mabatian. Amo kuno ria nga lain ang itsura kang agot nga bata. Lain gali tanan ana tatay. Huhum. Ambay lang gid man. Man-an n’yo man sa baryo, duro ‘milagro.’ Parehas lang abi kang sangka tag-irinit man nga nagsururuka ang sangka ingud balay pagkatapos manglaba sa pihak nga suba. Ginlampusan kuno ka morokpok. Ang istorya ko nga “Turagsoy” sa libro nga Komposo ni Dandansoy naghalin man sa sangka istorya sa baryo: nagbahul ang busong hay ginhiwitan kuno ka penpal na nga taga-Siquijor pagkatapos tugruan ka picture. Patay man tana pangara kag paandam kanamum ka mga mal-am nga ay, indi gid magsarig; indi git magtugro-tugro ka picture. Nag-ronda pa ang mga tanod hay ginabisita gani kang aswang nga taga-Siquijor. Igo sapwan, nagbata pagkatapos ka siyam ka bulan.

Duro pa nga mga istorya kang banglid kag suba kang akun kabataan: mga panihul kang mga magkahagugma para magtabuanay run, kuno abi madulhog para manglaba ukon mabangut ka karbaw ukon baka. Amo nga tingala lang sanda, ukon basi man kamo, andut ‘sexy’ akon mga istorya. Mas rapuyot pa ang tuod gid nga nagakaratabo sa baryo ilabi na kon tag-irinit. Wara pa rugya ang mga pagpanakup kang umbok kag maya kag pagpangita kang andang mga itlog sa mga banglid kang cogon kag tigbaw.

Ang baryo kadya.

Sa tanan nga dya, ang akun punto amo dya ay: ang pisikal nga palibot sa baryo (suba, banglid, taramnanan, awang, bomba, karosa, kag duro pa nga iba)amo man ang social ground diin nagkatarabo, kag padayon nagakatabo, ang sosyalisasyon: pasahay kang istorya kang mga henerasyon paagi sa tsismis sa paghimo kang adlaw-adlaw nga mga buruhaton parehas kang pagsag-ub kag pagpanglaba. Ano ang mangin babaye, mangin lalaki? Bahul man ang papel kadyang mga lugar kag aktibidades sa pormasyon kang kabataan sa baryo.

Napuslan ko dya, nagamit: ang akun edukasyon bilang manunulat. Amo dya ang palibot nga nagbalay ka akun imahinasyon kaimaw, dungan ang mga libro ni Nanay sa banggerahan. Buhi ang Barasanan sa akun mga una nga sugidanun hasta sa akun una nga nobela, ang Lumbay ng Dila.

Una ko pa lang dya nga pagsulat-dumdom bilang memoir parti sa baryo. Duro pa ang gusto ko nga isulat parehas kang panahon kang pagrara kag pagpanuksok kang kalo nga buri, ang paghimo kag pagpamaligya kang mga bandi nga mani kag niyog kang kababaihan kang baryo, kang alupi kag huwad-huwad. Amo man ang duro nga pag-inugali nga mahambal nagbag-o sa pagsulod kang cellphone kag cable tv pero hay duro pa man ang mahambal man nga daw sa wara nagbag-o, ukon amo sa gihapon, nga pareho mayad kag kadu.

Sa tanan nga dya, ang akun pagpabugal nga ako isara ka taga-baryo, taga-uma.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Wara’t labaw nga manunulat kang haiku kundi si Matsuo Basho nga nagkabuhi kato’ng 1600s sa Japan. Ayhan kon kamaan kita mag-Hinapon, madayaw pa gid kita kay Basho sa ana’ng kaaram kag kadalum ka paghangup sa mga kasapatan, sa katamnan, sa katawhan kag sa padayon nga pag-ilis kang panahon. Ang atun gid lang pasalamatan nga nabalhin sa English ang ana’ng mga sinulatan kag atun kar-on mabasa. Ang pagbasa kay Basho sangka pinasahi nga pamatyag bangud daw ginadara na ikaw rugto sa ana’ng ingud, imaw ka na sa pagturuk kang sangka eksena kang kabuhi. Ang ana’ng haiku daw magnifying glass nga nagapokus sa mga bagay nga laban wara natun ginasapak ukon ginataw-an ka atensyon; kag sa atun paglantaw sa magnifying glass, atun mahangpan kon daw ano ka importante ang kada gutlu kang oras nga kita buhi. Kon mapahalipay ang atun dila kag mabusog kita kang pira’ng nahut nga sushi, malipay kag mabusog man ang atun kalag kag panghunahuna sa mga haiku ni Basho.

Artwork ka Tagsulat.

Bilog ang bulan
Diin si Oway Basho?
Ang sapa mara.

Sa klase namun kauna sa Japanese literature, ginpasulat kami ka haiku. Bangud wara man kami nagtuon ka Hinapon, amun ginsunod ang bersyon nga pagsulat ka haiku sa English: 17 syllables ukon pagbato-bato mitlang ka mga tinaga nga nahuray sa tatlo ka linya nga 5-7-5. Hala man kami ka isip samtang nagapaminsar kon ano nga tinaga ang makaigu sa taraksan nga 5-7-5. Ang haiku wara’t rima ukon rhyme kag nagapabutyag kang panahon ukon season. Daw maugtas ikaw sa dya’ng pagdisiplina kang utok, sa pagkurong sa hawla kang nagarulupad nga mga ideya. Pero kon medyo magsobra man timo sa taraksan, wara man ti haiku pulis nga magdakup kanimo.

Kang nagahingapus ang bulan kang Marso, sangka amiga sa Washington D.C. nag-tag kanakun sa Facebook parte sa panawagan kang NPR sa pagpadara kang orihinal nga haiku sa tema kang cherry blossoms sa pagselebrar kang Cherry Blossom Festival. Pinakabantog ang Cherry Blossom Festival kang D.C. nga ginakalangkagan gid kada tuig. Kang 1912, ginregaluhan kang Japan ang America ka mga 2,000 ka mga taranum nga cherry blossoms. Ang pagpamulak kada tuig kang mga cherry blossoms simbolo kang pag-amigohay kang darwa ka pungsod. Ang haiku nga mapilian himuan kang NPR ka video kag ipasundayag sa anda’ng site sa panahon kang Festival.

Wara man tuod mapilian ang akun padara nga haiku pero nalingaw gid ako basa ka mga masobra 7,000 ka mga haiku halin sa kon diin kutub sa nalab-ot kang Facebook nga panawagan kang NPR. Napukaw liwan ang akun interes sa haiku kag rugya ginapaambit ko man ang akun mga haiku sa Kinaray-a kag artwork. Gintirawan ko man nga sundon ang 5-7-5 nga takus – nami nga ehersisyo sa utok. Pasensyahan lang ninyo, ahaw nga admirer ukon manugdayaw gid lang takun ka obra ni Basho.

1. Bus trip pa-D.C.

Bus trip pa-D.C.
turuk ka cherry blossoms
nawad-an tiket.

Rayu ang D.C.
Cherry blossoms kang Jersey
Nagayuhum man.

Bus trip pa-D.C.
Turuk ka cherry blossoms
Sunod tuig lang.

2. Bomba daw makul

Bomba daw makul
Subu nga handurawan
Bulak nagpanas.

Sa kada tuig
Gabuskag ang paglaum
Damgo kalinung.

Norte Korea
Gahum ang ginadamgo
bukad napulak.

Sa kalibutan
Paghidait ang handum
Sa dughan buhi.

3. Sakura

Pyesta sa mata
Sakura atun kanta
Raad rugya ‘kaw.

Tun-og sa bukad
Luha kang pagkasadya
Rugya run ang Spring.

Sa pagkadali
Katahum kang sakura
Adlaw nagsalup.

Peach blossoms.

“Splendour in the Grass” ni Bobby Wong, Jr. Halin sa http://www.postcardsfrommanila.com

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kon pamatian daw simple lang. Kon isipon simple lang man gid. Indi bala SIMPLE man gid kon igakabuhi natun ang SIMPLE? Sa atun nga kalibutan kadya nga puro lang man gid “sige pa” ukon “gusto ko pa.”

Ang mangin kontento ang sikreto kang kasadya gani dapat natun ikabuhi pirme. Dya matuod sa kwarta, sa oras, sa espasyo. Ang Salmo 34: 10 nagahambal nga “Ang kon sin-o nga nagasagap sa Ginoo indi makulangan ka ano man nga butang.” Kon nagapensar ikaw kadya ka mga “Gusto ko pa madugangan” ang kon ano nga mga butang, dapat pagaisipon ta nga ang mga gintugro run kang Dios kanatun husto run, tama run.

Kabay dya nga akun binalaybay may mayad nga paraisipan kanimo:

Ako magahipos na lang, O Ginuo,
Kag magpahuway nga kontento,
Sa Imo grasya ako indi magpalibog pa,
Kanimo ang paggiya kag pagtatap ang akun kasadya,
Akun mga kinahanglanun adlaw-adlaw ay indi Mo malipatan,
Kanimo ang tanan nga akun gusto,
Magapakontento, magapakasadya imo idugang,
Ang akun kabuhi wara ti pulos kon wara Ikaw,
Kay ang tanan tanan makita Kanimo,
O Ginuo, salamat gid Kanimo.

Pangga Gen/America: Snapshot

Sa pira ka adlaw, gusto ko man makadiskurso ka akun panghuna-huna kang baratyagon tuhoy sa writing workshop natun sa pungsod bilang nangin fellow sa Iligan National Writer Workshop (2007), UP-Davao National Writers Workshop (2001), kag UP-Baguio National Writers Workshop (2011) amo man bilang panelist rugya sa IYAS kag sa San Agustin sa Iloilo.

Kadyang Lunes, ipaambit ko anay kaninyo akun sinulatan sa Ingles. Ginlihog nanda ako nga isulat ang pira ko ka pamensarun sa topiko nga “On Going Home” pagkatapos mangin Honorary Writing Fellow sa bantog nga International Writing Program (IWP) sa University of Iowa sa Iowa City sa America diin halos tanan nga kilala nga manunulat sa pungsod, sa bilog nga kalibutan, kag ilabi na sa America, nagtuon kang pagsulat kag nakipagkilala sa iba pa nga mga manunulat.

Rugya ang “After America.”

Mabasa n’yo man ang pira run ka nasulat ko sa Kinaray-a mismo sa dyang seksyon kang blog nga “America: Snapshot.”

Rugya man ang sangka interbyu kanakun sa serye nga “On the Map 2012″ diin, sa liwan, naabay ang Pilipinas sa pag-mapa nanda kang mga manunulat sa bilog nga kalibutan.

Kabay makakitaay man kita sa sangka writing workshop sa pira ka adlaw, ukon sa mga okasyon diin nagaistoryahanay ang mga manunulat kag mga manugbasa bilang komunidad nga nagatib-ong kang kaaram.