Dandelion, Asiatic Lily, Sun Lily, White Rose Bush, kag mga hilamon sa akun hardin.

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

2.Ang bulak gina-tatap sa hardin. Nasulat sa Song of Solomon 6:2-3: “Ang akun pinalangga nadura; nag-agto sa anang hardin, sa taguangkan kang mga pang-timpla ukon spices, sa pagpakaun kang hardin, kag pagtipon ka mga liryo. Kaimaw ko ang akun mga pinalangga, kag ang akun pinalangga pareho kaimaw sa mga liryo.”

3. Ang bulak ginalaragway bilang matahum ukon maanyag kag matam-is. Nasulat sa Matthew 6:29: “Ginahambal ko kaninyo, bisan pa si Solomon sa anang kaaram kag glorya, indi makatupong sa isara ka matahum nga bulak.” Song of Solomon 5:13: “Ang anang pungyahun daw isara ka hardin kang pang-timpla. Bilang matam-is nga bulak, ang anang mga bibig pareho ka liryos, gakahulog ang matam-is; mahumot nga mga mira.”

4. Ang bulak amat-amat nagakadura. Nasulat sa Salmo 103:16 nga nagaagi ang hangin sa ibabaw kadya, kag dya mataktak. Kon sa diin nga lugar makatupa, indi maman-an. Sa Isaiah 40:8, nagahambal nga ang mga hilamon malanta ukon mapatay, ang mga bulak malaya, pero ang hambal kang Diyos magapabilin hasta sa katubtuban kang panahon.

5. Ang bulak magatuhaw sa Tagparamukad ukon Spring. Nasulat sa Song of Solomon 2:12 nga ang kabulakan matuhaw sa lupa sa oras nga pagakantahan kang kapispisan, amo man sa tion nga ang limug ka mga pawikan mabatian sa lupa.

Daffodil, Asiatic Lily, Hardy Hibiscus, Pink/Purple Wall, Shrubs, Daisy, Iris

1.Liryo. Nasulat sa Hosea 14:5 nga ang Diyos mangin tun-og kang Israel kag tana magabahul pareho ka liryo kag manggamot bilang Lebanon. Sa Matthew 6:28, hambal na, “Kag andut abi nga nagapalibug pa kamo sa inyo suruksokon? Turuka bala ninyo kon paano nagatubo ang mga bulak sa latagon. Wara sanda nagapangabudlay ukon nagahimo kang andang bayo.”

Sa Song of Solomon 2:1: “Ako ang rosas kang Sharon, kag ang liryo kang kapatagan.”

2.Rosas. Nasulat sa Isaiah 35:1: “Ang kakahuyan kag ang nagaisarahanun nga lugar mangin masadya para kananda; kag ang disyerto magakalipay, kag mamukadkad ang rosas.”

Fern/Ivy Garland

Salamat sa mga bulak nga nagadara ka kalipay kag nagatugro ka leksyon nga ginapamatud-an kang Bibliya. Salamat nga may Diyos kita, isara ka bulak nga Liryo sa Kapatagan. Tana ang Masanag nga Adlaw kang Kaagahon. Dayawon natun ang Makaako paagi sa pagtatap sa mga bulak.

Litrato: Jonathan P. Jurilla. Halin sa Facebook album nga “Still Life.”

Ni JP ANTHONY CUÑADA

Atty. JP Anthony Cuñada, tubo sang Pilar, Capiz. Labor kag litigation lawyer nga may opisina sa Pasig kag sa madali na lang, sa Capiz. Naga-apprentice sa pag-asikaso sang duta kag mga palanublion.

Kon wala ka
Ang pagsinugilanon kaangay
sa pagsakay sa salakyan
nga wala kariton.
Masadya ini sa mga bata
nga nagahampang

apang indi sa mga tigulang
bangud luyag naton
may malab-ot nga doog.
Maskin sa diin nga doog
nga masarangan lab-oton
sang gasolina, sumsuman,
ilimnon ukon kahulogbon.

Ang pagtipon sang imo mga abyan
ginabulag sang kalinong nga malapad pa
sa antad sang dagat
sang imo ginahamtangan.

Ngaa ang mga tinaga
nga kon makalab-ot man
sa punta sang dila,
nagapabilin nga nagaalungayngay didto?

Wala ang kahagpok
sang imo kadlaw
nga daw hilaw nga mangga
nga makapaagay sang laway.

Para kay Alberto Edzel Sualog

Pangga Gen/Tsika Rebyu

Mito at misteryo Katoliko sa kagandahan ng iniibig ni Mando (Paulo Avelino) na si Salome (Mara Lopez). Iisa sina Oryol at Ina, Birhen ng Peñafrancia sa “sandali ng mga mata” kaya ang pag-ibig ay isang pananalig.

Kakaibang love story ito na nagsimula sa orkidyas sa kagubatan ng Bicol, na-develop sa saliw ng gitara at awiting bayan, at aba, naghamunan saksi ang gata at sili ng Bicol express, habang s’yempre nariyan ang iconic background/karakter na Bulkang Mayon.

May lagusan na kweba, may half-nudity sa talon — ah, basta, panoorin n’yo, hindi ko napansin si Paulo sa hotness ni Mara!

New Breed Short Features – B

Opisyal na poster na nakapaskil sa CCP.

Binoto ko para sa Audience Choice ang Pukpok ng tatlong estudyante ng DLSU-Manila. Sina Joaquin Adrian Pantaleon, Immanuel Canicosa, Stephan Domingo.

Ginawa nilang astig ang isang common na karanasan, dahil organic at crispy ang dialogue, kick-ass ang acting, buo ang kwento – may perspective, at magaling ang editing.

Best Shorts B ko naman ang Sa Wakas ni Nica Santiago. Matalino ang pagkukwento ng isang sensitibong sabdyek: ang diskriminasyon sa medical help sa aborsyon lalo na ng isang mahirap na tin-edyer. Matalino para sa akin dahil subtle, suggestive, at nagustuhan ko ang karakterisasyon ng bidang babae at ama nito: may malalim na pag-unawa sa komplexidad ng tao at puno ng compassion ang dramatisasyon, kung kaya’t epektibo ang ending -na-realize ng pelikula ang affect na maaaring hangad nito, at least sa akin.:)

Nagustuhan ko rin ang Onang ni JE Tiglao. Magaling ang acting ng batang si Yssa Ramos, katambal ang ama nitong si Ronnie Lazaro. Sa akin lang, sana doon na nagsara ang pelikula sa pag-alis ng bidang bata sa kanilang lugar sa tuktok ng bundok – saan napaka-cinematic – matapos patayin ang ama nito, dahil sa incest. Nakikita ko sa isip ang pagtakbo niya palayo, ang hangin sa kanyang buhok at paa, sinasaliwan ng damo, ng langit at ulap — isang spectacular na rendition sa visual language ng masasabing justice at redemption ng bata.

Ngunit sumakay ng bus ang bata/tin-edyer papuntang Maynila para dito, sa isang gilid sa kalye, iwan ang bag. At nagsara ang pelikula sa pagbulaga sa atin ng mala-tiyanak na imahen ng sanggol. Para i-underscore sa mga manonood, na tungkol/dahil nga sa incest.

Kasama rin sa Shorts B ang The Houseband’s Wife (enjoy rin) ni Paolo O’Hara at Katapusang Labok ni Aiess Athina Alonso, na kahanga-hanga rin sa kanyang atensyon sa kondisyon ng mga mangingisda sa Cebu.

Sisikapin kong panoorin ang Ekstra, Amor y Muerte, David F, Sana Dati, The Diplomat Hotel, at siguro, pati na rin ang Shorts A. Kitakits!

Simbahan kang Stirling.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Ang syudad kang Stirling sa central Scotland duro ang mga dumaan nga mga istraktyur. Mga historical pa ilabi na gid parte sa mga away-away kang mga kaharian kag iban pa. Dumduman ninyo ang sine nga Braveheart ni Mel Gibson? Kalabanan kang mga nagkaratabu sa kabuhi na rugya sa Stirling natabo. Ang William Wallace Monument kag ang Stirling Castle amo ang mga importante nga landmarks kang Stirling. Amo dya ang mga strategic nga mga lugar nga gingamit kang mga Scots agud ma-perde nanda ang mga English. Tungud nag-agaway sanda kang trono. Asta gani kadya hindi sanda magsantu-anay. Hindi gusto ang mga Scottish nga tawgun sanda nga British.

Ang Wallace monument tama kataas. Nakasaka run kami kang libayun ko katong 2005 pa. Gani gintamad run kami magsaka liwat kag pasado run alas singko. Rugto sa city centre sa Old Town gintuklad namun ang mga karsada pasaka sa Stirling Castle.

Pagkagabi-i nagyapun kami sa sangka karan-an sa Bridge of Allan. Gusto nanda tirawan ang tradisyonal nga pagkaun kang Scotland. Nag-order kami kang haggis kag fish and chips. Ang haggis daw bopis dya kung sa atun ugaring halin lang sa sheep. Kag ginporma nga daw sausage nga bahul. Ginaserbe imaw kang chips (ukon French fries kung sa mga Kano). Syempre hindi man malipatan ang fish and chips, ang ordinaryo nga pagkaun rugya.

Ang haggis kag fries.

PADARA_KONTRIBUSYON PDF VERSYON (Mabasa man sa Pahina nga DAYON KAMO)

Pangga Gen/taga-uma@manila

Bukas sa pagbulig si Pangga Gen paagi sa mga masunod:

1) Pagtugro kang tampad nga pagbasa ukon feedback sa mga may potensyal nga sinulatan kag pagbalhag rugya,

2) Pagtugro kang rekomendasyon para sa mga rehiyunal kag nasyonal nga writing workshop (hal. IYAS sa University of St. La Salle sa Bacolod kada Abril, sa San Agustin sa Iloilo City kada una nga semana kang Mayo, sa Iligan sa Mindanao State University sa Iligan City kada katapusan kang Mayo, kag sa iba pa – bantayi ang pag-post kang press release rugya sa site),

3) Mahimo pag-abay sa imo sinulatan sa ginabalay nga isyu kang online magazine umpisa sa 2014 kag sa masunod/paraabuton nga libro kang kontemporaryo nga literatura sa Kinaray-a kag Hiligaynon (indi ko maabay ang Akeanon bangud wara ako it kumpyansa sa kaugalingon nga matul-id ko dya, pero hay posible man gid nga makaimbitar kang guest editor nga Akeanon),

4) Posible nga paghimo-baylo ka imo nami nga sinulatan sa iba pa nga porma (hal. animation, digital comics, audio, video, kag iba pa),

5) Posible nga pag-abay ka imo nami nga sinulatan sa mga proyekto nga textbook kag libro sa Mother Tongue sa K+12 kag sa iba pa nga research project kag pagtuon sa literatura, lengguwahe kag kultura, amo man sa paglubad-ligwat (translation/adaptasyon) kag mga materyal sa pagtudlo – mga ginakasakuan nga kalipay kag ginabatas nga paghigugma ni Pangga Gen.

Interesado man ako sa pagbaton kag pagpaambit rugya kang inyo orihinal nga ilustrasyon/drowing, litrato kang mga lugar sa Antique kag bilog nga Panay ukon ano pa man tuhoy sa atun duna nga manggad kag kultura (jpeg format), orihinal nga video kang mga tumanduk nga pagginawi kag kinaadman – hal. kanta, saut, kag iba pa (mov. avi format, link sa YouTube ukon Vimeo).

Wara nagakita ang site. Kinahanglan 25,000 hits kada adlaw para matabo dya. Gani indi ako makabayad kaninyo.

Mamangkot kamo, ukon basi gatingala, kon andut ginahimo ko dya?

Bata ako kang mga imol nga mangunguma, taga-bukid, nagpanaw paagto sa eskwelahan sa banwa kang hayskul, naka-kolehiyo bangud sa iskolarsyip kang UP, hasta sa DLSU — ginsapupu ako, ginbatiti, kang akun hilig sa pagsulat. Dya sangka tampad nga pagbalik sa komunidad nga nagabasa man kanakun, ginahalinan kang akun mga handumanan kag padayon nga damgo, kang akun kusug sa pagbugtaw kada adlaw kag dugang nga paghimakas kag pagtinandus.

Ginahimo ko dya, libre, kag ginagastusan paagi sa akun longevity pay (ika-13 ka tuig ko run bilang full-time kag tenured sa DLSU-Manila) bangud sa mga ideya nga gusto ko tugruan ka katumanan, sa visyon sa edukasyon kag mapuslanon nga pag-ugwad sa atun komunidad, kag sa pagpati nga kinahanglan natun ikabuhi ang atun kaugalingon nga pulong kag kultura – papag-unun – para indi lamang kita padayon uripon sa atun pagpakigsimpon sa iba pa nga mga grupo kang tawo sa sulod kag guwa kang atun pungsod.

Mahimo mapadara ang inyo kontribusyon sa: vvasenjo@gmail.com.

Bukas man ang Balay sa kolaborasyon sa mga indibidwal kag grupo bilang co-producer ka sangka proyekto ukon co-sponsor ka sangka hirikuton/hitabo.

Wara ako it tuyo mangin politiko. Duro ruman akun tropeo kag plake. Ang inyong suporta lamang ang akun ginapangayo.

Dugang man kamo makabulig pa paagi sa pag-Subscribe via email ukon sa RSS Feed, pagsunod kay pangga_gen sa Twitter, pag-Like kang Balay Sugidanun Facebook Page, kag sa pagpaambit kang mga post sa inyo mga social networking page.

Duro gid nga salamat.

Ang inyo tagbalay,

Pangga Gen
Genevieve L. Asenjo, PhD
versyon. 01 / 8.01.2013 /9:40 sa gabii
Kuwarto kang Kabuganaan, Syudad kang Maynila

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Andut nga amo dya ang naisipan ko sulaton? Bangud amo dya ang una nga linya nga nadumduman ko sa ‘Ayam.’ Akun kaimaw, gatugru kasadya kag nagluwas kanakun. Tatlo pa lang ako ka adlaw katu nagbalik nga buhi sa amun balay, ang mga hayup ni Tatay nga ginagamit sa pagpanguma nagkaramatay kag nadura, halin sa baka, karbaw kag ayam. Pero rugto ang ayam nga si Sonny. Ayam kang akun magurang nga amo si Manang ko Baby Sally nga sa Hawaii, U.S.A. kadya. Bahul dya nga ayam. Doberman shepherd / pinscher ang klase nga gintugro kana ka amo na nga kauna nga Kano. Ingles ang paghambal kay Sonny. Ang dark nga kaki ang kolor na. Intelehente dya nga ayam magbantay, bisan pa sa pag-pa-alerto kag handa magbulig sa pamilya ukon sa balay. Loyal gid nga ayam kag adbenturero kaimaw.

Luwas nga masinulundun, mabinatyagun gid kag handa magbulig kanakun. Wara man dya nagataghul kon indi estranghero ang makita nga tawo. Nadumduman ko isara ka bes nga nagsakit akun busong. Wara ako ti imaw sa balay kay ang tanan sa taramnanan, masaku pananum ka paray. Si Sonny lang ang kaimaw ko. Nakita na ako nga nagauraroy sa sakit kag nagahiribiun nga wara ti makabati kanakun. Gin-agtunan na ako kag ihuruhagkan dilap sa pungyahun. Ang mga mata na nagakaluoy kanakun. Tapos naghalin sa tupad ko. Nagsagap ka bulig para kanakun gali. Naman-an ko na lang pagbalik ni Sonny imaw na run ang Lolo ko nga manughilot. Kuon ni Lolo, nagataghul si Sonny kana paagto-pabalik hasta nga ginsundan na lamang. Gali gindara na si Lolo kanakun para ako buligan.

Pero wara nagbuhay si Sonny. Nadura tana. Abi ka tanan nga napatay. Naanod gali sa sapa. Pero wara man nakita ang patay na nga lawas. Ginsagap nanday Tatay kag manong pero wara gid nakita. Hasta na lang naman-an nga ginsumsuman gali ka mga may nagsaulog kang kaadlawan kag may nagmaoy nga nakaguwa sa baba na nga ginkatay nanda si Sonny. Wara run man kami ti mahimo pa katu. Makaluluoy si Sonny. Sa pensar ko, tana ang nagbayad kang akun kabuhi.

Pirme ko ginadamgo ukon ginapanan-awan si Sonny. Pati ang anang pagsipal kag pagbantay kanakun madumduman ko gid.

Sa amo nga hitabo, ang akun Tiyo Bonifacio Mondejar Puedan nagtugro ka totoy kanakun. Nagapasalamat gid ako nga may bag-o nga ayam, totoy pa nga mabuot kag nami man ang kolor na nga kaki. Akun dya gintudluan gid para makabantay kanakun. Ginpangaranan ko ang ayam nga si Dominic, meaning, “of the Lord.” Sheep dog anang klase. Ay ti hulid kaimaw ko tana pirme adlaw kag gabii. Pati gani pag-ihi ko sa arinola ginainom na. Kadlaw lang kamo amo ra ang matuod. Nagatuon pa lang bay ako liwan magpanaw katu amo nga pirme lang ako sa kama kag ginatatap ni Nanay.

Mahipusun nga ayam si Dominic. Wara gataghul bisan kay sin-o basta lang gabantay gid. Mabudlay ang hipusun. Kuon nanda: “mag-andam ‘kaw gid kay Dominc, mangagat gid ria, ang magparapit kay Nenen.” Salamat sa akun tiyo nga gintugruan na ako ka manugbantay kag kaimaw. Nagtuon liwan ako magpanaw kaimaw si Dominic paagto sa La Rioja katu nga wara run gausar ka sangkay (crutches). Determinado gid ako nga indi ko run kinahanglan ang sangkay. Nagpanaw kami, daw apat ka kilometro man gid ang karayuun nga hinay-hinay lang. Bisan nga masakit kag nabudlayan ako, gin-abot ko ang distansya nga akun ginhandum.

Pero darwa lang katuig si Dominic kang ako liwan nagparayu kana. Ginatatap man gid nanda eh para kanakun. Masubo man gid nga binayaan ko si Dominc pagpanaw ko sa Japan kang 1983 pagkatapos ko gid graduar sa SAC. Pagbalik ko kilala naman gid ako. May dara gid ko nga dry dog food kana halin sa Japan. Anum ka tuig ang edad ni Dominic hasta nga kami nagbakasyon kang 1988 imaw ang akun bana kag darwa ka magagmay nga bata. Nasadyahan man gid si Dominic nga nakita kag nakaimaw na kami sa sangka bulan nga bakasyon. Masubo liwan nga binayaan paghalin namun. Wara magpakita kanakun, bisan gintawag ko para mag-goodbye. Nanago siguro hay masakit anang buot. Sa litrato ko na lang liwan tana nakita hasta. Hasta kadya, naka-frame rugya sa akun balay.

Napatay si Dominic kang 1996, kinse anyos tana. Nakahibi man gid ako pagkamaan ko. Indi ko sanda malipatan nga darwa ni Sonny.

Kang 1996-2004, sanday Sheba kag Hero

Rugya sa Wales, Maine, ang akun mga kaingud may ayam. Si Sheba, ayam nanda ni Mama kag Papa Hamel. Si Hero, ayam ni Lori H. Blier.

Kilala ko si Sheba kag nasipal. Mahagup gid kanakun. Amo nga masakit man gid nga nakita ko si Sheba nga binungguan ka sarakyan kang 1998. Nakadalagan man gid ako sa guwa kang karsada nga gatuwalya lang gid. Katapos ko lang gid parigos kang makalantaw sa bintana kang kusina. Hamak timo, wara kmaan ang mal-an, si Papa Hamel nga naga-mow ka mga hilamon sa yard sa likod balay. Kag si Mama man, nakalantaw lang run sa bintana kang magsiyagitan run ako nga patay run si Sheba hay nabungguan.

Parehas lang nga nakita ko ang akun sitwasyon kauna, kon paano ako binunggoan kag binayaan. Masakit pensarun. Buhay dya nadura nga hitabo sa akun kaisipan.

Si Hero.

Kapira ka beses nga nalipong ako kag sa lupa ako nakaturog kag nabugtawan ko si Hero nga wara gahalin sa akun ingud. Hala, ginarigos na ako ka laway na. Hasta isara ka bes, nalipung liwan ako marapit sa garden. Kaimaw ko si Hero. Ang mga bata ko sa eskuelahan pa, ang akun bana sa shop namun. Suno sa sugid nanda Papa kag Mama Hamel, si Hero gali ang nag-agto sa pihak balay, kananda, sige taghul nga taghul hasta ginbuksan ni Papa Felix ang gawang. nNgsulud si Hero, sige pa taghul paagto kag pasulud guwa sa gawang. Natingala si Papa Felix eh kag ginsundan na lamang si Hero nga sige taghul kag nagapaagto sa balay sa likod kag rugto nakita ni Papa nga gahandusay ako nga wara ti animo.

Salamat kay Hero nga nagbulig kanakun para dugang mabuligan ka mga abyan.

Parehas ni Sheba, nabungguan man ka sarakyan si Hero. Nakahibi man gid kami ni Lori kang maglubong kana kang 2004. Sobra napulo ka tuig ang edad na. Binulan man gid nga indi ko mapanas sa akun isip ang pagbunggo kay Hero. Nakita ko liwan ang akun sitwasyon. Pero dayawon ang Dios, paagi kananda nga mga ayam, akun mga abyan, naluwas ako sa duro nga katalagman.

Opisyal nga poster nga nakapaskil sa CCP.

Dennis Monterde/Ang Lagawan

Kag ang sara sa mga ginakalangkagan nga okasyon kang kalabanan amo ang Community Fair kag ang Fiesta. Hay sa kada amo dya nga okasyon may parada, perya, Ferris Wheel kag caterpillar ride sa plaza kag dugang pa amo ang mga pa-contest: Lin-ay, dumog, pasundayag sa kanta kag saut ukon disco-derby nga ginapaguwa kada gabii. Ti, kinahanglan, masag-ub kaw lagi timprano pa – butaun ang banga nga irimnan kag banga nga panggamit sa mga hurugasan sa kusina, mamubod manok kag magtig-ang agud makayapon kag makalagaw-lagaw sa plaza. Kon may extra nga sinsilyo, mabalon para makatablug kang bayntsingko sa perya (nakada-ug takun kato kang mga Pewee kag Cheeze-it) kag makabakal kang sinanlag nga mani, pop corn, kundi gani burak-burak.

Amo dya ang typical nga kasadyahan sa amon banwa, kag siguro, patas man sa ibang banwa – simple. Kag nasadyahan ako nga ang amo dya kasadyahan – fiesta, perya, pangabuhi sa uma, nangin parte kang akon pagkabata. Kag nasalaming ko ang kasadyahan nga dya kang naturok ko ang pelikula nga Purok 7.

http://mymovieworld-coolman0304.blogspot.com/2013/07/movie-review-purok-7.html

Sa umpisa, napakita nga may ilang sa tunga kanday Diana kag Julian kag sa andang tatay kag sa bag-o na nga sawa. Nabatyagan ko dyang ilang, ang “awkwardness” nga sa pagpadayon nga pagpadayon kang istorya, amat-amat dya nga nadura nga daw sa wara lang maman-an patas kang pagdura kang tun-og sa mga dahon kon aga sa taramnan sa sirak kang adlaw. Kag amo dya ang nami nga nakita ko nga nabuol kang pelikula. Kag dugang pa ang tayuyon nga pag-arte kang mga artista, tanan, sagad.

Relatable ang pagtawas nanday Diana kag ang mga imaw na nga bata sa pagpamuknit kang mais kag kon anu-ano nga obra para makakwarta. Sa amun, luwas sa paggapas, kag pagpuknit, kag upak, may dara pa bulad hasta kukot kang mais. Kukot samtang gaturok TV, kukot samtang gapahuway-huway kag nagamati kang programa ni T’yay Evelyn sa transistor radio. Amo man ang pagpamunit nanda kang pangka agud ibaligya kag pagdapli kang pan-apan. Nakatawas man bay takun mamanlu kang pangka nga bug-ungan kag magmaduyan sa suba para may idapli. Idugang pa ang pagpanagap kang makol dara pagpangahoy para may panggatong. Kag manglaswa kang tangkong para may idamog sa baboy kag ang sobra, ibaligya agud may dugang balon sa eskwela.

http://wikimapia.org/1453268/tl/Belison-Antique

Pangga Gen/taga-uma@manila

Sin-o ang masunod kay Nanay manindahan sa banwa?

Pitik-pitik ta anay, patumbo ka piso, pikpikanay.

Para wara it gamo, gabulus-bulos kami ni Nene. Dumduman ko, parehas man ang tabas ka amun mga bayo. Para patas. Lain lang ang kolor.

Gusto namun magtawas kay Nanay manindahan sa banwa kon Sabado bangud may tinapay. Buti-buti, gamurual lang, samtang gasunod-sunod bitbit ka plastic bag. May ice buko man, ice candy, ice cream. Amo dya, e, kon duro ang benta; kon mahal ang bakal kang ahente kang kalo nga buri. Ayawan man kami rara kag panuksok sa bilog nga semana samtang galantaw ka tv kon gabii.

Wara tamun it pwesto sa ralaswahan parehas ka amun mga kasimaryo kag paryente. Kadya lang tamun, wara pa it sangka dekada siguro, kang nagretiro run sanday Nanay kag Tatay sa andang mga obligasyon sa gobyerno kag magbira-bira ka panguma para sa kaugalingon nga konsumo.

Pagpaugwad kang kaugalingon nga lupa bangud labi nga nagamahal ang tanan nga produkto nga preska, natural, organic.

Amo dya nga nanamian takun manindahan kon nagauli. Bonding ruman namun dya ni Nanay, amo man ni Nene, kag iba pa nga bugto. Nami pa raad magligid sa katre pero kinahanglan aga pa madulhog. Pito ka kilometro ang rayu kang baryo sa banwa. Luwas sa mga traysikul kag motor kadya (nga habal-habal ang tawag), rugyan man ang mga dyip nga gatukad-sulod sa baryo, diretso sa San Jose. Daw nagdali run gid man ang tanan.

Pero kinahanglan aga gihapon madulhog para maabutan ang native nga itlog. Amo man kon gusto magbakal kang bisaya nga manok. Lain gid kabay tana ang sabor kang bisaya. Mas makapili man kang isda nga lab-as, kang mga paborito nga parte kang karne nga baka kag/ukon baboy. Kanami lang man gid maglagaw sa laswahan. Preska ang nakalatag sa lupa, sa hapin nga saku ukon plastic, amo man ang mga naka-display sa mga estante nga kawayan. Kon halin pa ikaw sa syudad, ka-baroto ka tanan sa imo pamatin-an. Indi run kinahanglan mag-ayu hay man-an man natun nga nagdulhog man sanda halin pa sa mas rayu nga kabaryuhanan.

Isda. Amo dya ang isara sa pinaka-importante sa mga taga-bukid kon manindahan. Daw parehas lang nga wara it Sabado nga naglubas kon wara ikaw it isda nga nabakal. “Wara-wara gid,” panghakruy ka ingud balay. “Abaw, bisan ralangkay lang sa balunggay.” Te, rugyan ang padara, ang ulayhon ukon pag-abay. Daw parehas lang bala ka ginamos kag asin nga pwede man anay ipanumbalay-huram ukon ngayo. Kon amo kadya, ang pinakabarato nga isda makasugpon run sa pagginhawa, makapadalundun sa bahaw, makapabanhaw sa mara nga tutunlan.

Litrato: Cocoy Sexcion /Facebook Album

Duro man gid, e, ang masug-alaw mo sa pagpanindahan sa banwa. Mga klasmeyt halin sa elementarya hasta sa hayskul. Kalabanan, mga nanay kag bugto kang mga miga kag migo. Maayawan lang man ikaw pangamusta, yuhum, kag istorya. Ilabi na kon nagadali run ikaw mag-uli para maudakan dun ang kamunsil, ang sirigwelas, ang himugo samtang gahulat maghigup kang mainit nga tinola, ukon kang tambo sa gata nga garalaway sa tagabang kag may igi ikaw nga surupsupun.

Pero hay may iba gali nga mga pamatan-un nga gamayha manindahan. Tuod bala dya? Hay buki kuno. Maan, lang, a.

Siguro bangud parehas kang panguma — nga budlay kag buhay mabaylo sa kwarta — baskug gihapon ang naba nga panglantaw sa lupa kag sa halos tanan nga angut rugya, parehas kang pobre nga karbaw kag mamumugon. Ako man, kang rugya run gilang ako sa Maynila maka-obra kag nakigsimpon sa mahambal mga maysarang nga tawo kag mareyalisar ko nga manggad gali ang lupa. Saku anda pamakal ukon pagsuput ka kwarta para makabakal ka kaugalingon nga lupa, pagkatapos kita sa probinsya, rugyan lang ang banglid, ang wayang. May mga miga ako nga naga-garden sa flower pot, sa mga limitado nga espasyo, andut kita tatun sa baryo, magtinamad sa pagpang-ugduk sa palibot? Kag bentaha gali ang halin sa probinsya, ukon ang may maulian nga probinsya, ilabi na kon holiday.

Grocery Time!

Siguro man bangud rugyan ang pag-grocery sa supermarket. Antes ang Mall of Antique, rugyan ruman kauna pa ang pira ka kilala nga supermarket sa San Jose. Mas sosyal kabay ang grocery. Pamatyag mo daw nagmanggaranun run gid man kamo, ilabi na kon dolyar halin sa abroad ang gaabot, nga kauna, sa San Jose gid kinahanglan mabuol.

Tuod, lingaw mag-grocery. Amo dya akun ginapaabot sa semana umpisa kang maka-obra kag maka-sweldo. Stress reliever. Parehas kang shopping. Limpyo ang supermarket, sanag, ramig. Indi run garing ikaw maka-ayu, e, hay fixed run ang presyo. Kaduro kang pirilian. Pamatyag mo man, rugya run ang tanan mo nga kinahanglanun kag gusto. Kon masarangan mo baklun, rugyan ang kumpyansya sa kaugalingon. Kon indi pa man, rugyan ang pagtawag – pangamuyo – nga maabot ang adlaw nga mabakal mo dya, gatung para labi nga magtinandus kag magsuput. Para sa iba, rugyan ang paggamit kang credit card mabakal lamang ang gusto sa kadya.

Sa Sunday/Farmers’ Market

Talagsa gilang takun ga-grocery sa supermarket. Wara man takun pagdara ka credit card kon galagaw ilabi na sa mall. Mas mabakal ko akun kinahanglanun kag gusto kan-un kadya sa Sunday Market. Kada Domingo lang mong, sa sangka parking lot nga gatigbaylo sa mga tumpok kang tindahan. Ginatawag man dya nga Farmers’ Market.

Pero ang kinalain na kadya sa mga tindahan sa atun kabanwahanan, manggaranun ang mga mangunguma nga tag-iya ka mga pwesto. Mga prodyuser kang organic, fresh, locally grown nga mga laswa, prutas, kag iba pa nga karan-unun nga na-proseso sa mga pamaagi nga makabig mayad sa lawas.

Halin ang mga produkto sa mga uma sa Tagaytay, Bulacan, pati man sa Bukidnon kag Davao. Nagapanguna nga motibasyon kang mga nagapanindahan rugya ang ikamayad kang lawas, adbokasiya sa pag-andam sa palibot, amo man ang pagsuporta sa mga gagmay nga prodyuser (kontra abi sa mga multinasyonal nga korporasyon) kag ang pagkabuhi kang ginatawag nga eco-lifestyle/living.

Bukon lang man mga laswa kag prutas ang mabakal rugya. Duro man ang mga puwesto kang handicraft, handmade kag recycled nga mga bagay, halin sa mga bayo hasta sa mga accessories. Lugar dya para sa mga indibidwal kag gagmay nga grupo nga naga-desinyo kag nagahimo kang kaugalingon nga mga produkto. Lingaw maglagaw rugya kag maglantaw. Duro imong mabuol nga ideya. Ang mga bagay nga wara natun ginasapak sa atun palibot, parehas kang mga layung nga dahon kag sanga, pwede gali mahimo nga dekorasyon.

Sa tuod lang, mahal kadya ang tanan nga ginahimo sa/ka alima. Ang manwal. Bangud budlay kag isut ukon limitado. Kontra abi sa mass-produced nga mga produkto parehas kang gatambak nga mga baratuhon nga bayo, siripalun, kag kon anu-ano pa halin sa Tsina.

Kalidad.

Amo nga mahal man gawa ang mga baligya rugya. Ang native nga itlog halin sa 10-15.00 kada sara. Tatlo ka espesyal/gourmet nga suman – 105.00 akun bayad. Ang sangka putos kang kamatis, 60-80. Ay, ang tumpok kang samlague, kamunsil – mga ginapangawit lang sa atun, 20 pataas rugya. Pati sisi-o, nakita ko liwan rugya. Ang pirme ko ginabakal amo ang saging nga sab-a – habal-habal – pilit nga mais, kamote. Ginatanuk ko dya kon aga. Ginabaylo-baylo ko dya pamahaw sa brown rice (hay buhay tig-angun kag duro ang awas pero namit kag buhay ikaw magutom) kag home-baked nga tinapay. Kaduro lang man kang pirilian kang palaman. May suki man ako rugya kang cow’s milk nga ginadapun ko sa kape kag ginaturos inom antes magturog kon gabii. Rugya ko man mabakal ang bignay (bugnay) wine nga namian ako imnun samtang gapahuway-huway pagkatapos kang obra, kag ang malunggay kag papaya concentrate nga ginainom ko man pagkatapos kaun, sangka kutsara kada adlaw. Te, wara gid man nagabuhay akun sip-on.

Nanamian pa ako hay libon akun bitbit kon manindahan. Bawal ang plastic. Kag sa nakita man ninyo sa litrato, aba, bida man rugya ang Aeta Organics. Te, duro man dya rugto sa atun. Parehas man kang mga bulak kag hilamon nga ginabaligya man rugya. Amo nga gintirawan man nanda sa balay magpadara ka sangka pungpong kang bulak kag hilamon. Garing te hay nagkarataktak dun pag-abot rugya.

Kon pwede pa lang daad maglupad, rugto takun manindahan sa amun banwa kada semana. Kag amo dya nga ginakarat takun pirme mag-uli. Gusto ko man kang steak kag sushi pero hay lain gid tana ang haruros sa tubug kang linapwahan, ilabi na kon raha sa balay, hay kon ako lang man magtola rugya, maan, daw damog.

Kitaay lang ta sa tindahan, a. Indi gid takun magmayha mamaligya sa pira ka adlaw, ilabi na sa pagpanindahan sa duro pa nga banwa.

Saku baligya kang souvenirs.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Pagka-aga, pilahay sa banyo. Mansig himos kang pamanaw. May kape, tsaa, tinapay, cheese, yoghurt, prutas. Empake liwat. Hay ma-umpisa run ang amun adbentyur. Halin sa Scotland, paagto sa England, tapos Europa.

Ang una namun nga gin-agtunan halin sa Stirling amo ang syudad kang Edinburgh (Edinbrah ang pag-pronounce kadya). Amo dya ang capital kang Scotland. Manami nga syudad, duro ang mga bilding nga dumaan. Duro nga mga artista, manunulat, pintor, royalty, atleta kag iban pa nga mga nagsikat sa istorya kang kalibutan ang nagharalin sa syudad nga dya. Rugya ginsulat ni JK Rowling ang mga libro parte kay Harry Potter, sa sangka kapihan. Rugya man nagbahul si Sean Connery nga kilala natun bilang James Bond. Rugya man ang setting kang libro kag sine nga “One Day” nga ginpangunahan ni Anne Hathaway.

Halin sa akun flat nag-bus kami dara ang amun mga bagahe. Paagto kami sa estasyon kang tren. Kanami kang ana bus kag tren hay may lugar para sa mga maleta. Kundi indi run magsagi pinsar nga mag-taxi ukon magpahatud kang sarakyan. Mga 50 minutos man ang byahe kang tren. Pag-abot sa Edinburgh, nagpanaw kami sa estasyon kang bus kun sa diin ginbilin namun anay ang amun mga bagahe sa locker. Mas barato kumpara rugto sa estasyon kang tren.

Sa gabii pa ang amun byahe paagto sa London, kundi nga may bilog kami nga adlaw maglagaw sa Edinburgh. Duro ang mga bus nga nagatugro kang tour sa syudad. Nag-agto kami rugto sa paradahan kang mga city tour bus para magbakal kang amon tiket kang mag-entra sa tour. May tour guide man nga naga-istorya parte sa mga nakita namun. Masadya man ang anda pag-istorya kang mga nagakaratabo kang una. Duro man ang iban nga mga turista nga nagsaka sa bus. Lain-lain man nga mga lahi.

Duro ang amun gin-agtunan. Tungud double deck ang bus kag wara ti atup sa babaw, naramigan kami. Mayad lang may dara kami nga mga dyaket. Bisan gasirak ang adlaw, maramig ang hangin hay rapit ang Edinburgh sa River Forth nga naga-ula sa North Sea. Naglibot man kami sa Royal Mile nga pasaka man sa Edinburgh Castle. Duro mga nagabaligya kang mga Scottish souvenirs. Duro man mga turista nga gapanaw-panaw. Lingaw katama magturuk sa mga paragwa-un sa kilid karsada parehas sa mga nagatukar kang bagpipe nga tradisyonal nga instrumento pang-musika sa Scotland.

Scones, Highland Cow, Tartan Scarf

Mayad man ang amun byahe. Nakaturog man kami sa tren. Kag pagkasunod nga adlaw, preska liwat kami para sa padayun nga lagaw sa syudad kang London.

http://www.postcardsfrommanila.com

Joselito “Padyo” Padulla. Taga-Belison, Antique kag kadya manunudlo kang Special Education sa Maryland, USA.

http://www.postcardsfrommanila.com

Samtang nagahulat ako nga maraha ang linaga ni nanay nga langka, nag-agto ako sa likod balay. Ginbuol ko ang binangon nga nakasuksok sa dingding. Dayon nagbuka ako kang sambuo nga niyog nga layo. Gintadtad ko ang sulod kang niyog kag ginbubod sa mga piso nga dayon nagdirinalagan parapit kanakon kag nag-irinagaw kang tinadtad nga niyog nga ginasabwag ko sa lupa. Ang iba nagsarampok pa kag nagturusikanay.

Ang amon balay kun kis-a ginatawag kang iba nga payag ukon kamalig nga parahuwayan hay daw indi gid man angay makabig nga balay ilistaran. Ang anang kabahulon daw mga haros lima ka dupa lamang palibot. Ang anang atop nipa nga pawod kag ang dingding tinadtad nga kawayan. May gamay nga hagdan nga may tatlo ka lintang pasaka sa amon turugan. Ang salog kawayan man parehas sa kalabanan ka mga balay diya sa amon barangay. Apang bisan ang amon balay magamay lang kag larawan gid kang kaimulon, bukas ang amon pwertahan sa bisan sin-o nga mga abyan nga gusto magsulod kag mangape, kag mag-istorya kang anda nga mga eksperyensya sa pangabuhi.

Dumduman ko pa man ang sartin nga may mga mantsa ron kang tagok ka takway o kun ano pa nga mga laswa nga nangin dapli namon. Anom kami nga magburugto nga nagsararo sa mga sartin ngato. Pati ang amon tasa sartin man. Wara kami ti scotchbright nga panghugas ka pinggan. Ang amon ginagamit ka una bunot kang niyog nga ginahabunan kang Mr. Clean.

Sa koron kami nagaraha kang amon dapli kag ang amon gatong amo ang lipak nga kahoy nga ginapamurot namon sa bangtod ukon indi gani gina bis-ak kon may mga kahoy nga mapukan kang bagyo. Gani nga ang amon kaldero pirte ron ka itom sa sagwa tungod sa aso kang kahoy nga gatong. Ang amon banggerahan kawayan man. Kon manghugas gani diretso lang sa kalog dayon ginasireb kang pato kon may mga mumho nga mahulog sa hinugasan.

Anad kami tanan magkaon nga naga-alima lang hay pirambilog lang ang amon kutsara kag tinidor. Ginatigana lamang kon may bisita ang iba nga mga pinggan kag kubyertos. Kunsabagay, manami gid man mag-alima kon magkaon bisan pa ang dapli sinabawan. Pamuroton lang ang kan-on kag higupon ang sabaw halin sa sartin.

Duro pa gid nga mga eksperyensiya ang akon naagyan sa amon balay sa pagriligad kang mga tinuig. Ugaring nag-abot gid sa tion nga kinahanglan magbiya sa balay. Una naghalin ang darwa ko ka libayon nga baye agud to nga magpasimpalad kag mangita ka obra sa Manila. Kag nagsunod man ako kag ang darwa ko pa gid ka libayon nga mga laki. Asta nga sanday nanay kag tatay kag ang amon agot ron lang ang nabilin. Asta nga nabalitaan ron lang namon nga ang amon lugar ginbagyo kag gamay lang maanod ka baha ang amon balay. Paghubas kang tubig, naglihay ron pero gatindog man gihapon. Kag nagdesisyon lamang ang ginikanan ko nga magsaylo liwat sa iba nga lugar.

http://www.postcardsfrommanila.com

Trese anyos ron ang nagligad kang urihi nga nagbiya ako sa amon lugar. Indi maman-an kon san-o ako makabalik. Lima ka tuig pa ayhan? Napulo? Baynte? Sa pagkamatuod, wara gid ako kamaan. Gusto ko man daad makita bisan ang gintukudan man lamang kang amon hayub-hayub nga amo ang nag-sapupo kanamon sa tag-uran, tag-init, kag tag-ramig. Nahidlaw ron gid ako sa balay nga nangin saksi kang pagpalangga kang amon ginikanan kanamon nga magburugto.

Mauli gid ako pira ka adlaw sa amon balay.

Litrato: Camille Lachica. “Martes sa tienda ka Sibalom”

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Sa gamay nga bata, ang pinakauna nga matun-an amo ang mga tinaga nga makasabat kag makapatigayon kang labing simpli nga mga kinahanglanun, pareho abi ka: gutum, kaun, uhaw, tubig, ihi, mus-on, sakit, nanay, tatay. Samtang nagatubo kita sa lawas kag paminsarun, nagadugang man ang mga tinaga sa atun damisag. Masapwan natun sa urihi nga tungud may sulud ang damisag, kaduro kang atun sarang mapilian kon ano nga mga tinaga ang dapat natun pasunodon kag tuhog-tuhogon sa pagpabutyag kang atun kaugalingun.

Mayad man ukon kadu, ang atun inagihan sa kabuhi kuno amo ang isara sa mga pinakaepektibo nga manunudlo. Ang mga tinaga nga atun ginausar bunga kang dya’ng inagihan kag nagapamatuod nga kita may natun-an gid man nga leksyon. Kon kadu ang atun eksperyensya kag napilasan ang atun baratyagun, laban mangita kita ka mga tinaga nga mangin mabakud nga taming agud indi run masakitan sa sunod. Kon may lagub ang atun dughan, nagasagap man kita ka mga tinaga nga sarang itambal agud mapahagan-hagan ang atun ginabatyag. Nangin eksperto kita sa mga tinaga nga nagatanda kang atun dulonan, nagatibsok kang kudal ukon nagapasad ka mabakud nga pader nga bisan pa, ginatirawan gid ka iban nga gub-un ukon tiphagun. Patago man natun nga ginpanginsapo ang mga tinaga nga nagatentar, nagapang-agda. Atun dya nga ginahabul sa manipis nga belo ukon kurtina, nagahulat nga tukiun ukon sid-ingun ka mga maisug it buut.

Pero paandam. Ang mga tinaga mahimo nga paamak nga dali makudtan kag makadabok kang kalayo nga makasunog; sarang man mabaid kag mahimo nga mga tarum nga binangon ukon ginatos-gatos ka mga dagum nga makatuga kang ginatos-gatos man nga pagtuslok-tuslok nga kasakitan. Kon mabutang gid sa alang-alang, mangin sangka mabunuk dya nga uran kang matarum nga mga bangkaw ukon sangka armalayt nga nagapaarak kang bala.

Ang atun pulong may malawid nga kasaysayan kag may mga pagsurondan nga ginasandigan pareho ka iban man nga mga lenggwahe. Ang mga nagapatigayon kang mga dumaan ukon kinaradto nga mga pagsurondan matawag nga mga “traditionalists.” Laban mabatian ang sahi kang dya nga harambalun sa mga okasyon nga nagapatigayon kag nagasunod sa kinaradto nga hirikuton. Ang pagdayaw sa lin-ay kon piyesta, ang paghambal ka mga hurubatun kag pagbinalaybay, ang mga pangamuyo kag paranambitun ka mga babaylan sarang natun makuon nga mga sahi kang harambalun nga nagagamit ka sinauna kag dalum nga mga tinaga.

Artwork ka Tagsulat.

Ugaring ang pulong, kaimaw sa pagbag-o kang panahon, nagabag-o man. Ang mga tinaga kang atun mga mal-am kauna mahimo malipatan. Wara run ti nagagamit gani wara run mabatian kag naglipas run ang kapuslanan. Kaduro ka mga pagbag-o sa teknolohiya kag siyensya nga wara gid it dinahum-dahum ang mga mal-am kauna, ano pa wara sanda it mga tinaga nga ginbilin ukon ginpapapanubli kanatun. Bisan anhon natun kaukay ang atun damisag, wara gid kita it masapwan bangud pangayaw ang bag-o nga tinaga ukon bag-o lang gid gin-imbento sa kalibutan.

Gani nangahas kita sa pagtiltig kag pagbalay kang bag-o nga mga pagsurondan kag nangin maabtik kita sa pagsikup ka dya’ng pangayaw nga mga tinaga. Wara’t huya-huya nga nanghuram kita ka mga huni kag tinaga kang mga pangayaw nga atun ginsamo sa atun pulong sa kadya’ng panahon ka ginatawag mga “revisionists”. Ang mga “revisionists” nagapatigayon kang pagkilala kag paggamit kang pangayaw nga mga tinaga, ukon pag-usar ka mga dumaan nga tinaga sa binag-o nga pamaagi, konteksto kag pagpahangup agud mangin makawiwili nga inugdugang sa atun damisag.

Ang dya’ng paghuram kag pagsakut kang mga pangayaw nga tinaga sa atun duna nga pulong ayhan indi mauyonan kang tanan kag may mga pamangkot. Atun bala batunon kag usarun ang tinaga sa pangayaw na nga porma ukon nagakadapat bala islan ang mga letra agud himuon nga daw tumanduk ang pangayaw nga tinaga kon basahan kag imitlang? Kon ang atun lenggwahe may nahuman run nga tinaga kag naman-an man lang natun, wara’t rason nga manghuram pa kita, kapin pa kon masarangan kang atun tinaga ang pagpabutyag kang atun tinutuyo.

Mahambal man kita nga kinaradto run gid ang iban kang atun mga tinaga kag irisipun ukon wara run gid gani ti makahangup kon amo ria ang atun gamitun. Ugaring may katungdanan kita nga mga manughambal sa pagsagod kang atun lenggwahe agud magpadayon nga buhi. Magapabilin lamang dya nga buhi kon padayon natun nga ginamitlang kag ginasulat. Indi man natun mapunggan ang pagsulud kang binag-o nga mga tinaga bangud nagabag-o ang kalibutan. Kon indi man natun pagkilalahun ang dya’ng mga pagbag-o, daw angay lang kita ka mga lipung ukon mga makaluluoy nga binayaan kang panahon. Paano kita makapabutyag kang atun buut ipaabot sa kadya’ng panahon kon ang atun pulong indi gali makasarang magpabutyag kang mga pagbag-o nga nagakatabo sa kalibutan?

Ugaring, kinahanglan man ang mabakud nga harigi kag balayan kang kinaradto nga lenggwahe. Indi kita makadugang kang bag-o nga panalgan sa atun balay kon bukut dalum ang pondasyon kag mabakud ang harigi. Nagakadapat gid man nga tun-an, kilalahun kag taw-an kang nagakaigu nga pagtahod ang atun pinanubli nga hambal.

Ang pagkilala kang atun kinaradto nga mga pagsurondan sa atun lenggwahe nagapatimaan man kang atun pagkasampatun. Wara kita it kahadluk sa pagdugang ka mga bag-o nga mga tinaga, sa paghuram ka mga pangayaw nga huni kon kamaan kita kang atun ginhalinan kag kon ano gid ang atun.

http://www.twoloverspoint.com

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Pero wara dya natabo tungod nga binayaan na ako katu gid nga adlaw. Gintawgan tana kang Agana Naval Base nga maglupad. Dali-dali man gid tana nga nagpanaw. Ginbilin na ang haruk kag magpaalam nga may “Palangga ko ikaw, Nen.” Ay ti, nagahiribiun lamang ako, e. Amo man nga nahalay sa isipan ko ang amo nga istorya diin nagahulat man ang kahagugma kon san-o ang balik ka anang palangga, buhi man ukon patay na. Kay man pirme na lang ako ginabayaan. May bes nga kaabot na lang, pagsunod nga adlaw, tawgun ruman ka opisina. Te, mahalin liwan.

Tatlo pa ka adlaw kang nagbalik tana halin sa misyon na nga “Spy in the Sky.” Indi ko run natandaan gani kon ano gid katu nga adlaw kami nag-agto bisita sa dyang Two Lover’s Point. Basta may bata run man gid kami nga gamay kag basta bag-o kami naghalin sa Guam pa-mainland.

Marapit sa Tamuning ang Tumon Bay. Parti man gali dya kang Tamuning nga sentro kang isla kang Guam, marapit sa kulang diyes minutos ang distansya ukon drive ka sarakyan halin sa amun ginaistaran. Suno sa istorya, ang dya nga lugar teritoryo run kang Amerika pagkatapos kang Spanish American War

Amo dya ang sangka bersyon kang istorya kang Two Lovers Point ukon Puntan Dos Amantes.

Sa Agana, Guam may nagauli nga isara ka gwapa nga daraga. Aram man kag seksi. Duru kana ang nagkagusto. Ang anang Espanyol nga Tatay kag tumanduk nga Nanay may ginaplano run para sa ana nga buasdamlag kang may nagkagusto nga isara ka dungganun kag manggaranun nga laki. Pero mal-am nga kapitan kang dagat. Ginpangayo na ang alima ka daraga para pangasaw-un. Nagsugut man ang mga ginikanan pero wara gali it gusto rugya ang daraga kay may ginahigugma run tana. Dya ginsugid na sa ginikanan kag ginpangayo nga ipakasal sa amo nga pinalangga, nga isara ka pobre pero dungganun nga tumanduk. Labi sa tanan, pareho sanda nagahigugmaanay. Pero nagpangindi ang mga ginkanan na. Amo nga nag-agto ang daraga sa lalaki sa andang ginataboan pirme nga lugar. Sa adlaw ka anang kasal sa mal-am!

Te, samtang ginahulat tana sa ginahiwat nga kasadyahan sa anang kasal, rugto run tana sand aka anang palangga nalagyo. Nakalab-ut sanda sa pinakapunta gid ka lupa sa guwa kang Tumon Bay. Rugya sanda naabutan hay sa kaugut kang mal-am nga tawo nga ginlagyuhan na, nagpadara dya kang mga soldado para sagaoun kag dakpun sanda darwa.

Kang nabatian dya kang laki kag bayi nga nagapaabot run ang mga soldado, ginsugpon nanda ang anda mga buhok, nagkabitanay ang andang mga butkon, kag nag-promisa sanda sa isara kag isara nga tubtob sa kamatayon, imawanay sanda. Dungan sanda naglumpat sa bangin nga matarawis kag batuhon nga may kadlaum nga 280 pulgada. Suno pa sa istorya, wara sanda nasapwan, wara gid nakita, kag ginasugid nga ang andang kalag nga darwa rugto sa kweba sa idalum kang pil-as.

http://www.lonelyplanet.com/guam

Duro pa ang nagabisita rugya. Kag kon ginasugid ang dyang istorya kang Two Lover’s Point, nakayuhum lamang ako nga nagaisip kag nagapamati samtang nagalantaw sa dagat. Basi pa lang bay mabatian ko ang kalag ka darwa ka magkahagugma. Pero wara man gid ti hitabo nga nagpakita sanda kanakun ukon nabatian man lang ang harakhak nanda. Sa katapusan nga paglagaw namun, makapoy nga may kasadya man gid ang akun nabatyagan. Nagpasalamat man gid ako sa akun bana sa pagdara na rugya kanakun.

Marco Mazzoni / http://www.lostateminor.com

Naimbitahan akong sumulat – mag-re-imagine ng kwentong aswang para sa isang proyektong libro. Nasimulan ko ito nitong Mayo, kailan adik rin ako sa paglalaro ng Candy Crush Saga, natapos nitong Hulyo. Masaya ako na nakasulat ng bagong kwento. May permiso ng editor na ibahagi muna ito sa inyo ngayon — at maraming salamat sa komento. Totoong isang alaala ng aking kabataan si Felicidad, ngunit ito ay isang kwento na, at sana kung totoo lang ang aswang…

HABANG ginigisa niya sa olive oil at shitake mushroom ang bagoong, binububudan ko ng locally-grown lalago ang aking Screaming Uwak sa sanga ng santol sa Ecoville.

Ganito namin nauunawaan ang modern love.

Bago ang amoy ng bagoong, nakapag-extract na ako ng 28 kalamansi. Walang brown sugar, walang honey. Wala ring mineral water.

Ito ang nadiskubre naming natural way sa pagdi-detox, isang paghahanda ng aming immune system para sa Felicidad Project: The Hatching of Screaming Uwak. One time only.

Ngayong umaga na. Habang naka-bluetooth sa kanya-kanya naming smartphone ang aming sandata. Laptop sa kanya. iPad sa akin. Modernization is coming in your area, text ng telecom. Goodluck sa signal. Wala akong na-google na orasyon.

‘Kailan na mangingitlog, babe?’
’84 kalamansi pa, ga.’
‘The color?’
‘Shimmering black.’
‘How do you like it?’
‘Super, ga. Thanks, ha. Napaka-supportive mo talaga.’
‘U-hum.’

Narinig ko ang pag-switch niya ng electric stove. Napupuno ang apartment ng bango ng naka-simmer na bagoong. Naamoy ko ang luya, ang bawang, ang sibuyas. Tumabi siya sa akin at hinarap ang nakabukas na laptop. Nag-slide show siya ng na-edit na mga larawan. Ito ang dagdag niyang kontribusyon: ang visualization ng laki at kulay ng mga balde na pinag-imbakan at ginamit ni Felicidad sa paglalako ng bagoong, ang probable mixture ng tubig at mga ingredients para sa isang desirable na lapot at lasa, ang desinyo at atmosphere ng bilangguan saan siya pinaniwalaang namatay, at bago rito, ang iba’t ibang mukha ni Felicidad sa mga kalsada ng Dao habang nagsusumigaw ng ‘Ginamos! Ginamos!’

Hindi niya kinailangan ng Google Translator nang una itong marinig sa akin. Last week iyon, sa Sunday Market. Pumipili ako ng celery, broccoli, carrots, cucumber. Sa pagitan ng pagtimbang at pagbayad ng mga ito, isang samyo ng hangin ang ginisang bagoong – sumayaw sa aking pang-amoy. Tumagal ito. Sumunod. Kumapit. Kahit nakapili na rin ako ng kesong puti. Maging hanggang nakapunta na ako sa kanya sa craft area saan namimili siya sa mga desinyo ng handpainted towel.

‘Ginamos,’ sabi ko, ‘ginamos ni Felicidad!’
‘U-hum.’
‘Bigla akong ginutom,ga. Parang masusuka. Sige na, let’s look for the ginamos. Hindi matatahimik ang sikmura ko hangga’t di ko ‘to matikman.’

Nag-rolling eyes siya sa akin, and off we went to look for the amazing ginamos. Natunton namin ito sa tabi ng stall ng seafood, sa likod ng fruit stand. Ilongga ang may-ari. Bumili ako ng limang bote, medium-size. Doon din at nag-almusal kami: bagoong in wheat pandesal at fresh buko juice. Kinagabihan, nag-tweet ako sa kanya: I am ready to tell my secret, ga.

SA timeline ng aking buhay, ito ang extra challenge sa pag-level-up. Isang mirage si Felicidad a.k.a. kahihiyan ng aking childhood. 10000 x over sa acne, balakubak, o siguro pagiging miyembro ng political dynasty. Para itong surot sa apartment na hindi nawa-wipe-out ng insecticide. Palaging nangangamoy. Bagoong na bagoong.

Ito ang naunawaan ko sa Panahon: ang Sandali ay pwedeng katumbas ng Habambuhay.

Kaya suhestyon niya na paslangin si Felicidad. I-assassinate, i-murder, i-drone strike. Ora mismo.

Isang folder sa aking screen ang Felicidad Project (FP). Nakabukas ito:

Entry 101: Pinaniniwalaang tubong Capiz at napadpad sa Dao, Antique (mayroon din ganitong bayan sa Capiz) sa paglalako ng ginamos noong dekada 80 ng ika-20 siglo. Sa edad na 65.

Note: Posible ring mas bata rito, o mas matanda.

Pero hindi na ako nag-abala mag-personal message sa mga kamag-anak at kababayan sa iba’t ibang social networking site. Top secret namin ito (sa amin lang ang accountability at kahihiyan, in case) dahil para rin itong subscription sa isang conspiracy theory that sounds like ‘Zombie in Manila.’ Isa ring experiment hoping to alter consciousness and behavior (“Wala na ang Sumpa! Malaya na ako sa Alaala!”) via a successful smashing – swoooosh, grrrr, cruuush – ng itlog ng Screaming Uwak. Original na imbensyon ko ito gamit ang game app.

Btw, nagkakilala kami ng pangga ko sa grad school. Pareho kaming Lit major. Matapos maipasa ang compre, we decided not to pursue thesis. Sabay namin na-realize (yes, meron ganuong sychronicity), na ayaw namin maging permanently-employed burgis). Freelance graphic artist siya, freelance game developer naman ako.

BY this time, nalipat na niya sa bowl ang ginisang bagoong. Naka-set na ang mesa. Basag niya sa aking absorption: ‘Tingin mo, mapapadali o mapapatagal ang pangingitlog dahil sa amoy? Hmm, sweetened bagoong in olive oil & shitake mushroom!’

‘High school Chemistry ba ‘yan o Quantum Physics?’
‘U-hum.’

Kumalansing ang mga kubyertos. Kulang na lang magliparan para tusukin ako. Ganito raw ako, may tendency maging sarcastic, na sa thesaurus ng kanyang utak, similar sa pagiging callous. At si Felicidad nga – pala – ang dahilan dito, ayon sa kanyang psychoanalysis nang gabing iyon ng pagtatapat ng aking sikreto. Kaya between us, siya actually ang mas atat sa hatching ng Screaming Uwak na ito. Hindi man kami naging lit prof at published/award-winning writer, paniwalang-paniwala siya sa symbolic meaning nito, sa transformative power toward my becoming a better lover and person.

‘Para mo na ring sinabi na kapag may totoong itlog, lulunukin mo nga.’

Napapisik ako, parang sinabuyan ng holy water. Aswang nga ba talaga si Felicidad? What about my parents, our relatives? Did they continue to care?

Entry 102-104: Ang Pagkabilanggo ni Feliciad sa municipal jail ng Dao. Grade 3 ako. Maaga kaming pinauwi. Felicidad, nadakup sang Aswang Squad! Balita ng Bombo Radyo, at nagsipuntahan ang lahat sa bayan sa pagsilip sa rehas ng kanyang hanggang-beywang na buhok. Iniwan ng mga taga-baryo ang kanilang kalabaw, kambing, baka, baboy at sumakay-umangkas-kumabit ng traysikel sa unang pagkakataon mayroon sila, para mapatotohanan na nahuli nga, nakaya ng Aswang Squad, ang gahum ni Felicidad! Nangitlog ito ng daan-daang kwento. Na ang totoo, pinutol ng babaeng pulis ang hanggang-beywang nitong buhok ngunit bumabalik. Dito nanggagaling ang kanyang gahum ngunit dahil napalibutan ng manunggal (ang espesyal na baging pangontra sa aswang, na donasyon ng mga taga-bukid) ang apat na sulok ng bilangguan, pati ang bintana, kung kaya’t hindi ito nakakalabas, kahit pa may mga sandaling nagiging invisible ito. Na ililipat ito kalaunan sa provincial jail sa San Jose. Siguro nga maging sa city jail sa Iloilo.

Pinalibutan rin kami sa bahay, kaming First Family. Di na ako pinapasok. Nang sumunod na linggo, lumuwas kami dito sa Manila, sa pinsan ng Nanay sa Malabon. Giniba ang lumang bahay na iyon na gawa sa purong tabla. Pinutol pati ang mga puno ng manga na inakyat ko tuwing tag-araw. Dahil ang pagkahuli ng Aswang Squad na pinamunuan ng kura paroko kay Felicidad ay kwento rin ng pagkadiskubre sa sikreto ng malinamnam niyang bagoong!

Malapot raw ito dahil sa dugo ng tao.

Masarap raw ito – nakaka-adik, yummy, delicious – dahil sa mga ingredient nitong kuko, daliri, kamay, braso, hita, atay, laman ng mga na-aswang niya!

Traditional Chinese brush painting ng alien / http://www.lostateminor.com

‘Pangitlugin mo muna ‘yang uwak na ‘yan.’
‘Can we play with it first bago i-smash?’
‘Like fondle?’
‘Sort of. Pwede ring amoy-amuyin.’
‘Vanilla.’
‘Parang ice cream.’
‘E, di, sampaguita.’
‘Nationalistic naman.’
‘Cherry blossom.’
‘Gusto ko from Arab countries.’
‘Disyerto doon.’
‘Think Cleopatra, Nile River.’
‘Egypt is in Africa! Check your Google Earth.’
‘What are we doing, ga?’
‘Waiting for the hatching of your Screaming Uwak.’
‘Really. What are-we-doing?’

Di ko narinig ang kanyang ‘u-hum.’

Nagbiyak siya ng kanyang unang pandesal at nagpahid ng ginisang bagoong. Isang diwal ang emoticon ng kanyang pagnguya.

NILAKASAN ko ang volyum ng iPad. Isang rekonstruksyon ng tik-tik-tik ang aking na-compose. Tiktik Blues. Jazzy. Tik-tik-tik mula sa bunganga ng Aswang Squad. Tik-tik-tik, mula sa sabi-sabi nila, sa hatinggabi na huhugutin ng aswang ang sanggol sa tiyan ng buntis. Tik-tik-tik na, ewan, hindi ko man lang narinig. Kaya marami ring gap, pause, silence sa komposisyong ito.

Ganito ang original na plano: Pag-hatch ng shimmering black itlog sa saliw ng Tiktik Blues, sasaluin ito ng Super Sandok na may 100 pts Lifeline at dadalhin sa Magic Kawa sa northwest ng Ecoville. Bawat lublob sa Magic Kawa, isang orasyon. Pitong beses. Hanggang maaliw kami, ma-mesmerize sa kanyang shimmering blackness. Sasabog ito, mala-tornado – swooosh, grrrr, cruuush! Pagkatapos, ang jazzy Tiktik Blues. Unti-unti, ang transisyon sa Kak-kak-kak, isang variation ng pinaniniwalaang tunog ng aswang, hanggang magiging tunog ng Ati-Atihan. Kasabay nito, slow-mo, ang mala-Instagram na pagpapalit-palit ng kulay ng screen. Lalabas ang mga bulaklak, mababangong bulaklak, maliliit na talulot – rosas, rosal, mariposa, kalachuchi, bougainvillea, gumamela.

Ang puntod ni Lola Felicidad.

MINAMASDAN ko ito sa screen. Heto na ang pangingitlog.

Dinuduyan ng Tiktik Blues ang sanga ng santol. Dinig na dinig ko.

Gumagalaw ang aking mga daliri. Heto na ang bouncy shimmering black itlog. Kak-kak-kak.

Sumusulpot na rin ang Super Sandok.

Pagkatapos, dut-dut-dut.

Pause. Pumuti ang icon ng bluetooth sa top screen ng iPad. Iisang bar ang signal sa katabing smartphone.

Natawa ako. Halakhak. Lagyan natin ng sound: Hahahahahahaha.

Mas mahaba pa rito, na parang ito ang pinaghandaan ng immune system ko, ng 112 kalamansi.

Pinagtawanan ko ang gabi ng pagtatapat ng aking sikreto, ang buong linggong paghahanda. Ha-ha-ha, isang special mission, isang operation. Pinagtawanan ko ang internet connection, ang walanghiyang telecom. Sino’ng bobolahin ko na original ang Screaming Uwak na ito, kahit pa ‘e, ano ngayon, basta nakakaaliw’? Ang Notes – ang aking literary work!

Pati ang pangga kong sarap na sarap sa kanyang pandesal na may palamang ginisang bagoong, pinagtawanan ko. Putcha, sa isip ko, parang isang kwento na panaginip lang pala ang lahat. Pero kung bakit tumatarak, tumatagos – drone strike, at nasa laman ko’t loob ang swooosh, grrr, cruuush!

Ang Makati halin sa akun bilding sa Manila, aga kang Lunes, may bagyo nga si Labuyo.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Indi ko run pagliwanun ang duro nga mga nahambal halin sa tv, radyo, social networking site, kag sigurado, sa inyong mga sala — online kag offline. Pira lang akun ka mga punto nga nadumduman, ukon mas sakto kon hambalun nga napensar –ria balang kilat kang mga ideya nga nakita mo sa pamensarun (mind’s eye) samtang nagasaksi kang sangka hitabo, parehas kagabii:

1) Epektibo ang Gilas bilang ngaran kang Philippine Basketball Team. Pamatuod dya sa gahum kang tinaga. May birtud ang tinaga bangud may kaugalingon nga kasaysayan, kahulugan, kag kon amo, may simboliko ukon metaforikal nga papel sa atun kabuhi: nagagiya kang sangka partikular nga pitik kang pamensarun – ukon pagginawi kang utok – nga nagadikta sa atun mangin aksyon kag pag-inugali sa sangka hitabo.

Sa pagsambit kang ‘gilas,’ rugyan ang imahen kang paglupad sa pagdara kang bola, rugyan ang kapagsik sa paghulag, rugyan ang kasagad. Pakitang-gilas.

2) May ‘magic’ sa tinaga nga ‘gilas.’ Sa mga liga sa basketball parehas kang UAAP, may ginapasidunggan sa championship nga ‘the mythical 5.’ Magpakaisa ang ‘magic’ kag ‘myth.’ Pirme sa klase, sa pagtudlo kang nagkalain-lain nga sahi kang tumanduk nga literatura ukon ‘folk literature’ nga kilala man bilang ‘oral literature,’ pamangkot ka mga estudyante: ano ang kinalain kang myth kag legend hay daw parehas lang man nga nagasugid kang ginhalinan kang sangka lugar ukon butang?

Ang ‘myth’ ukon mito pirme may elemento kang magic. May gahum – supernatural powers – ang mga karakter, nga mga diyos kag diyosa.

Masugo ang hangin, nagalupad sa hangin, nagapasimpalad sa kaidadalman kang lupa, ukon sa iba pa nga bahin kang kalibutan, nga parehas sa mga mito kang Panay, may pito ka panalgan (sa sangka halintang lang kita nga mga tawo; may kaugalingon nga lugar ang mga dragon, sigbin, ragkul nga sawa, kataw, kag iba pa nga hinuptanan).

3) Bilang komunidad, naga-operate gihapon kita sa pagginawi kang tribu. Tribalism. Amo dya nga epektibo man ang slogan, ang chant – ang retorika – nga “Puso, Gilas!” Sa dyang kaso, ang Filipinas bilang sangka tribu kontra sa iba pa nga tribu. Ang atun basketball team amo ang atun epic hero. Antes makigsambuwa ukon magpanglugayawan, makita sa atun mga epiko ang paghanas kag paghanda nga ginahimo kang atun bida. Kag wara tana nagapanaw nga isarahanun. May suud tana nga abyan. Sidekick. Tsuwariwap.

Amo nga ginhimo paagi sa sangka ritwal kang pagdapun kang mga tinuro kang dugo nanday Nanay Ginbitinan, Tatay Burulakaw, kag Labing Anyag, dara huyup kag budu-budu, si Dumalapdap, para mag-imaw kay Humadapnon, ang atun bida sa epiko nga Hinilawod kang Panay-Bukidnon.

Dara man nanda ang sangka barangay kang mga uripon, sa baroto nga bulawan, amo nga bisan sa tunga kang lawud, gakanang-kanang, nga nakatakaw kang interes kang mga diwata kang Kuweba nga Tarangban sa pagpanguna ni Sinangkating Bulawan.

Labay-labay run dya tana, balik kita sa basketball. Pero hay kon i-extend natun ang diskurso, may angut man gihapon, bangud ginadara kita sa dyang punto sa puso, nga wara man it iba kundi animo, buut, dungan.

4) “Pabaskug-baskug dungan,” hambal ka atun mga mal-am. Sa Bibliya, napierde man gani kabay ni David si Goliath. Napierde gani kabay – sa katapusan – ang South Korea. Amo nga ngasal kang mga commentator, “natapos ang sumpa” kag dyang sipal kang Gilas, sangka “history in the making.” Ano bala, maka-entra sa sambuwa kang mga liga kang kalibutan sa Espanya!

5) Speaking of España sa Manila, UST kag baha ang nagapanguna nga imahen kadya sa akun pensar. Man-an natun nga samtang nagabira ang Gilas kagabii, nagawaswas man ang bagyo nga Labuyo ang ngaran. Sa Norte.

Pirme ako ginakurum kon may bagyo, daw wara gihapon naanad: bangud sa sangka pisuk, mahimo magbag-o ang tanan. Parehas man sa basketball: maagaw, matapal; pwede man maka-3 pts ang kontra.

Alas singko ang takna kang akun pagbugtaw. Pero ano nga tinamad ako kaina magbangon bisan wara man it baskug nga uran ukon hangin. Nakapangamuyo ako kang pagpasalamat sa bag-o nga adlaw, sa kamatuoran nga buhi pa liwan kita. Pagbukas ko kang Facebook sa cellphone, wara kuno it klase – sa tanan run nga level. Darwa akun klase kadyang adlaw. 9:40-11:10, 11:20-12:50. May oral exam sa nobela nga ginpabasa kananda. Napamatud-an ko man dya nga epektibo nga paagi sa pagsolbar kang kultura kang ‘cut & paste’ kag plagiarism.

Signal #1 ang Manila. Gusto ko makasiguro. Nagtawag ako sa trunkline kang unibersidad. Wara it gasabat. Pira pa ka-post ang nabasa ko nga wara gid man it klase. Nagbangon ako kag magla-aw sa terrace. Kanay ang palibot nga daw nabungol ako sa latay kang tren, sa pamukpok kang mga panday sa wara’t katapusan nga konstruksyon sa palibot.

Nagtig-ang ako kang organic brown rice. Pira run ka adlaw nga green salad, tinanuk nga mais + saging nga saba + itlog ang akun ginakaun. Nakita ko ang ralabhan, ang pira ka marka kang higku sa salug. Indi ako maka-obra – makapungko sa atubangan kang laptop para magbasa kag magsulat – kon indi limpyo ang palibot, ukon may ralabhan, paralantsahun, hurugasan sa lababo, ukon tarablug nga basura.

Isaulog ko bala dyang mga detalye kang pang-adlaw-adlaw nga kabuhi? Magpahuway sa ginakasakuan kag magkalipay sa ordinaryo, bangud rugyan ang bagyo – mahimo magbunuk sa indi magbuhay? Ukon indi pagsapakun – pabay-an anay – rugyan ang bagyo, kag mas may marahalun nga mga bagay nga dapat atupagun?

Ah, buhay magbukal ang brown rice. Nagtimpla ako kang kape, pagkatapos, naghurum sa habon kang linabhan. Nag-mop kang salug. Samtang ginahulat ang pagmara, nagbanlaw kang linabhan. Ginhalay sa sagwa, bul-un kar-un kon magbaskug ang hangin. Amo kag mag-atubang kaninyo kadyang aga kag makig-istorya. Magbaskug man ang bagyo ukon magpaiway, gusto ko isaulog indi lamang ang maka-saysayan nga mga hitabo sa kabuhi, kundi ang ordinaryo man kag pang-adlaw-adlaw.

Ang bantog nga Trafalgar Square.

Jigsz NS/Byahe sa Kinabuhi

Nanami-an man ako sa London hay mabatyagan mo gid ang pagka-syudad. Maan lang kung parehas man dya ang feeling kung sa New York kag Paris, hay wara pa takun kaagto rugto. Pero amo dya mabatyagan ko kung rugto ako sa Toronto, Tokyo, Singapore, Amsterdam, kag iban pa nga mga bahul nga syudad.

Makita kag mabatyagan mo kung andut matawag sanda nga mga “great cities”. Kung sa diin ang mga pinsar kag aksyon kang mga tawo ilabi na gid ang ginatawag nga mga “movers and shakers”, sa negosyo, komunidad, politika, akademiya, syensya, arte, kag sa iban pa, may impluwensya sa istorya kang kalibutan kag sa kadya nga mga tyempo.

Kanami lang nga magpanaw sa mga dalan nga gin-agyan kang mga tawo nga kilala ang mga ngaran sa anda nga mga propesyon. Kag atun man mapinsar nga kabay ma-tapikan man kita kang kung ano nga kaaram nga halin sa hangin ukon sa lugar mismo.

Balik kita sa estasyon kang tren. Pag-gwa namun sa Euston station, nagpanaw kami gamay paagto sa Underground ukon Tube para magsakay liwat kami paagto sa amun hotel. Nagpangita kami kang baraklan kang tiket. Wara ti tawo nga nagabaligya kungdi makina lang. Wara naga-baton kang sinsilyo ukon papel nga kuarta, kungdi debit ukon credit card lang. Kungdi ako anay ang nagbayad sa kanamun nga apat para sa 24 oras nga tiket sa zona nga amun libutan, kag gintugruan lang nanda ako kang bayad da nga mga sinsilyo. Mga tatlo man ka estasyon antes makalambot sa lugar kang amun hotel nayon. Pagka-gwa namun sa estasyon kang tren, may sangka tawo nga nagpamangkot kung kinahanglan namun bulig. Nagpasalamat lang ako kang ginkun-an ko tana nga ok lang kami. Bisan tuud nga disente man lantawon, guapo pa gani, pero wara timo kama-an kung ano ana motibo, kabay nga sa mayad lang.

Kag hindi lang kami turista, feeling adbenturista gid, gani nga tultulun namun ang amun hotel paagi sa direksyon nga gintugro sa internet. Kung puede lang hindi magpamangkot para madismolar nga bag-uhanon kami sa lugar. Garing imbes nga magliko sa wala, nagliko kami sa tuo.

Mayad may gwardya rugto nga nakita na kami nga dara guyud amon bagahe, kag tungod aga pa, wara gawa tawo. Ginmangkot na kami kung diin kami maagto kag ginsabat man namun. Kag ginhambalan na kami nga magliko sa wala, maka-gwa kami sa mayor nga dalan, kag deretsohon lang, kag sa ikarwa nga crossing, magtabok kami sa karsada. Tapos deretso lang.

Masaku ang mga tawo sa London.

Tungod sangka gabii lang kami rugto, ang pinakamadasig nga himuon amo ang mag-city tour bus. Para malibot ang syudad sa double decker nga bus. Puede pa ka saka-panaog sa bilog nga adlaw. Abay run ang magtour kang River Thames. Daw sulit man ang amo kadya hay duro ang imo makita. Ugaring kung duro kamo dapat magsugtanay kung diin mag-agto para mag-irimaway. Masadya man ang libot sa suba kang Thames. Duro istorya kang tour guide parte sa mga sari-sari nga mga bilding kag mga tulay nga maagyan. May bahul nga grupo kang mga bata imaw kang andang mga ginikanan kag mga maestro. Halin sa sangka eskuelahan sa France.

Manami lantawon hay bukut sanda ti masabad. Pagdungka kang barko, ginpanaw lang namun paagto sa Westminster abbey, kag deretso man sa Buckingham Palace. Duro-duro ang mga turista nga sagi lang pakodak-kodak. Nagsarakit amun kahig ka panaw hay marayu man gle.

Pag-abot kang bus namun, nagsaka liwat kami kag nalibot asta nga nagpanaog kami rapit sa simbahan kang St. Paul para mangita kang irigmaun. Sa sulud kang sangka eskinita, duro man ang mga karan-an. Nagsulud kami sa restawran nga Thai hay gutom gid kami kag daw kanamit magkaun kang kan-un kag laswa. Manami ang restawran kag nakahambal pa kami kang Thai sa mga staff. Hindi man gid tama ka-mahal ang pagkaun. Nabusog man kami, kag matawhay ang amun pag-igma.

Antes kami magsaka liwat sa city tour bus, naglibot-libot kami sa mga baraligyaan kang mga souvenirs kag nagshopping man kang mga pasalubong, parehas kang tshirt, keychain, kalo, bag. Kung kaisa mahambal kita nga “sa sunod lang ako magbakal.” Pero suno sa akun na eksperyensya, kung hindi ako magbakal sa amo ra nga tyempo, basi wara run te sunod pa. Gani, kung gusto ko magbakal kang sangka bagay, dapat baklun run hay basi wara run ti tsansa sa sunod. Kungdi mangusul lang ako.

Kang mga hapon-hapon run, nagbalik run kami sa hotel. Mayad nga ang staff ginpasaka nanda ang amun bagahe. Gamay lang nga hotel ang amun gin-istaran. Sa tuktok gid kami sa ika-apat nga level kang hotel. Wara ti elevator. Kapoyan man kami magsaka. Pag-abot namun sa kuarto, daw nami run magbatang ugaring nagutom kami. Ginapinsar namun nga magsaka-panaog liwat sa hagdanan. Kapoy. Pero nagdaug ang kagutom kungdi nagpanaog kami kang nagpangita kang yapunon. Nagsulud kami sa Malaysian restawran sa kanto. Gamay lang dya nga lugar pero limpyo kag disente man. Nabusog liwat kami. Nagkadlaw kami nga rugto pa sa London kami nangayaw para magkaun kang Asian food. Pagkatapos libot gamay nagsaka run kami sa amun kuarto kag nanghimos para sa byahe liwat namun sa sunod nga adlaw.

Nami man ang amun turog. Pagka-aga, nagpanaog kami sa basement para sa pamahaw. Simple lang nga buffet – may tinapay, cheese, butter, jam, kape, tsaa, gatas, prutas, yoghurt, cereals. Hindi katingalahan nga ang staff rugto sa kitchen nga naga-serbe sangka Pilipina, hay duro man ang mga Pinoy sa London naga-orobra. Kang sa Scotland kami malaka gawa ang nasugata namun nga mga Pinoy.

Samtang nagahulat ka bus pa-airport.

Masadya ang London kag hindi bastante ang sangka adlaw kang tunga para malibot ang syudad. Kabay makabalik liwat ako rugto kag maagtunan ko ang mga lugar nga wara ko naagtunan sa kadya nga pagbisita.

Hmmm, Buwan ng Wika. Baka gusto ninyong magbasa ng Filipino, na hindi Tagalog, narito ang libreng mga pahina. I-klik lang…duro gid nga salamat.

Mabibili sa National Book Store at sa C&E Bookshop-Nationwide.

Cover Design: Vicente Garcia Groyon
Publisher: C&E/DLSU
Year: 2010

“Stone Pony sa Gabii” ni Dante Lachica, 2003

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Maduagun kag puno ka musika ang kasaysayan kang Asbury Park, New Jersey. Sa pagkaduro ka mga musikero rugya kag mabatian mo sanda sa mga open mic night ukon open jam nga ginapatigayon sa mga karan-an kag mga bar. Ang open jam sangka masadya nga pagkiritaay ka mga musikero kag pagsinampukanay kang anda’ng mga instrumento kag mga abilidad. Ang malyag magtukar nagalista kang anda’ng ngaran kag instrumento nga ginatukar. Ang manugpatigayon ka jam nagalawag ka mga ngaran ka mga musikero kag suno sa listahan, makaimaw mo tukar nga wara’t praktis ang kon si sin-o man nga tarpulano nga bahista, drummer, gitarista, manugsilindron kag keyboard player ukon pianista.

Isara sa mga bantog nga lugar amo ang music club/bar nga Stone Pony. Rugya nag-umpisa ka pasundayag ang mga seryoso nga gitarista kag mga musikero kang New Jersey. Isara kananda amo si Bruce Springsteen, ang respetado nga folk/pop musikero kang kalibutan. Sa mga kanta ni Bruce, pareho abi sa album na nga “Greetings from Asbury Park”, mabatian kag mabatyagan ang anang pagpalangga sa anang banwa nga ginbahulan.

Gani bukut katingalahan kon matabuan mo kis-a nga nagaulhot si Bruce sa pagtukar sa Stone Pony ukon sa pagpahangin-hangin sa boardwalk.

Pareho kadya’ng nagligad lang nga Mayo kang namasyar kami kang akun bana sa sangka karan-an kag lounge bar sa boardwalk. Bangud springtime, wara pa ang mga bakasyunista gani kami nga mga “locals” matawhay kag masadya nga nagapamasyar sa “amun” boardwalk. Rugto kami nagkaun sa lamisa sa guwa kang bar. Pagkatapus namun kaun, nagapanaw run kami pagwa kag nasugata namun ang darwa ka bayi nga nagapasulud. Ang isara kananda matawhay pero tunog nga naghambal: Oh my God, that’s Bruce Springsteen! Daw ginkunupan ang bilog nga karan-an ka yelo nga wara ti may naghulag kag napuut ang tanan nga gahud. Ang tanan nagaturuk lang sa tawo nga nagapanaw pasulud, basa ka balhas ang anang puti kag pikit nga t-shirt, nagayuhum kag nagabitbit ka itum nga helmet. Si Bruce “The Boss” Springsteen!

Pagsulud ni Bruce sa bar, daw naumpawan ang tanan sa gwa nga karan-an kag mabatian liwan ang pag-inistorya kag lagatik kang kubyertos sa lamisa. Kuon ka bana ko: kon diin pa nga mauli run kita amo man pag-abot ka celebrity. Kuon ko: bay-e lang, pero ti nakita ta gid man sa personal ang bantog nga musikero. Indi gid man mataas si Bruce pero nami man gihapon ang porma para sa naga-edad 60s. Ang bayi nga una nakakita kay Bruce nagapungko run imaw ka amiga na sa sangka lamisa. Bisan pa nga mabugnaw run ang dupuy ka hangin Atlantico bangud marapit run magsalup ang adlaw, masaku ang ana pagpanguyab ka menu pamphlet. Amo gid ria kainit si Bruce!

Nagpanaw kami ka akun bana pabalik sa sarakyan nga ginbilin namun sa parking space sa tabuk kang dalan. Matawhay ang Ocean Avenue, wara’t mga tawo kag wara ti sarakyan nga nagaagi. Pagbalikid ko sa akun natuo nga kilid, mga tatlo siguro ka dupa, wara’t iban nga nagatabuk sa karsada kundi kami lang kag si Bruce Springsteen.

Kadungan namun sa pagtabuk sa dalan ang sangka idolo kang kalibutan!

Naudum ako it pira ka segundos pero wara ko gid mapunggan ang pagpamugno: Hi Bruce! Nagbalikid man, nagayuhum magsabat: Hi! Ang bana ko nakahingagaw man ka: Are you here by yourself? Sin-o pa abi hay wara man kami ti nakita nga imaw nga bodyguard pero nagsabat man si Bruce dara tangu-tangu: Yep! Rapit run tana sa anang itum nga motorsiklo kag ako sangka ipokrita nga nanghawid-singgit: We love your music, Bruce! Nagtangu-tangu lang liwan nga nagayuhum samtang ginsoksok na ang anang helmet. May tawo nga nagdalagan paguwa sa bar nga nagasinggit: Bruce! Bruce! Pero wara run magbalikid si Bruce. Dayon na sarika sa ana’ng Harley kag nangin buron lang nga haron nga amat-amat nadura sa highway sa paghinalup ka adlaw.

Sa pagkamatuod, wara kami nagapamati kay Bruce bisan pa naman-an namun nga sangka mayad tana nga manunulat kag halangdun nga musikero. Ria tungud siguro nga sa pagkaduro lang ka mga klase ka musika kag bukut ana musika ang ginpili namun nga pamatian. Suno sa akun bana, nagakanta lang si Bruce kauna kag wara nagagitara, amo ria nga si Clapton kang Cream tana ana ginpasulabi. Sa kolehiyo ako kato kang nangin bantog ang “Born in the USA” pero amo lang gid ria ang sangka linya nga akun nahawidan. Kang rugya run ako sa New Jersey, nabatian ko ang “Jersey Girl” kag nanamian man ako.

May pagkanugon ang bana ko nga wara kami nakapa-litrato ukon nakabuul kang litratro bisan sa rayu. Sarang raad namun mausar ang amun cell phone pero kuon ko, pabay-e lang hay nagapatawhay si Bruce sa pagsamsam kang anang pagka-ordinaryo nga tawo sa sangka hapon sa boardwalk. Daw sangka wara masulat nga kasuguan ria rugya sa mga “locals” ang pagtahod sa pribado nga oras kang sangka celebrity pareho ni Bruce.

Mga sangka semana ang naglipas pagkatapus kang amun treynta segundos nga pag-istorya kay Bruce, nakita ko ang sangka CD box set sa amun sarakyan. Nagbakal ang akun bana ka CD set ni Bruce Springsteen.

Rebekah Rhoden / New Art / http://www.lostateminor.com

Nang Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Nagpanaw ako sa ubos paagto sa balay ni Lori. Alas-otso y medya naabutan ko si Mama Marge nga gapagwa sa balay. Nagsakay ako sa ginarenta nga kotse. Maagto kami sa banwa sa Lewiston bag-o mapanaw lagaw. Sa Marden’s mabakal kami kang iPad para sa anang amiga sa Florida. Pero pag-abot namun sa Marden’s, wara run ti iPad nga gusto na baklun kay naubusan sanda. Nagpadalagan kami balik sa Wales. Gin-preparar run ni Lori anang kotse nga amun isakyan sa paglagaw pa-Union, ME. Si Lori ang ma-drive, si Mama ang navigator. Ang plano, tatlo ka winery ang amun pagabisitahun.

Sobra isara kag tunga ka oras ang distansya suno sa mapa. Amun dya ginsunod. Halin sa Andrews Road ang amun maagyan amo ang banwa kang Monmouth, Litchfield, Gardiner (may lake kag tulay nga ang ngaran Pearl Harbor Remembrance Bridge), Hallowell, Chelsea (nakita ko ang ngaran nga Elm St. Kuon ko ay, “ang akun dalan dya,” kag kadlaw lang kami nga tatlo) Augusta, Togus, Camden, Rockland kag Union.

Gin-una namun ang marayu, ang Savage Oakes, 174 Barrett Hill Road. Nag-abot kami, wara man magtalang sa amo nga dalanun. Nakaabot nga masadya. Nakilala namum ang tag-iya ka winery. Wara pa kami katu ka igma kag wara man ti restaurant sa palibot. Bag-o kami gin-tour sa vineyard, ang akun mga mata sa mga bulak natuon kag akun dya ginkodakan. May ayam sanda nga bahul kag itom. Mabuot man gid, naanad sa mga tawo tana amo ang naga-alaw-alaw kanamun.

Sa 95 acres nga lupa, 15 acres ang may blueberry; 2 acres ang may grapes nga tanum. Rugtu ko man nakita ang baka nga may stripe ka puti kag itom. Velveted Cows ang tawag. Nanotisyahan ko nga may brown stripe man gali. Ginsugidan kami ka tawo nga nag-guide kanamun nga ang lupa nanda halin pa sa anang kamal-aman kang tuig 1700. Kang 1985 tana ang nag-umpisa sa pagdumara. Nami lang pamatian nga ginatudlo ang mga grapes kag duro lang nga klase ang natanum kag ang iba sobra run ka napulo ka tuig ang edad kang kahoy kag kon paano nanda ginaatipan ang amo nga mga tanum. May maple tree man nga sobra isara ka gatos na ka tuig ang edad. Akun dya ginkudakan imaw ni Mama Marge. Sakay kami sa sarakyan kag ginlibot pasaka sa bukid sa diin ang mga grapes natanum. Dya gali dapat matanum sa lupa nga indi matubigan, dapat sa banglidun nga lupa.

Rugtu man ako nakalantaw sa kalangitan. Nakita ko ang Lobster Clouds kag akun gid dya ginkodakan. Masadya gid ako. Kag amun man nakita ang winery. Daragkul ang barrels kag surudlan ka pag-proseso kang grapes hasta ma-fermented sa juice. S’yempre, ang last amo ang pagtiraw inom namun ka narisari nga wine nga ang mga ngaran iba man gid suno sa klase kang mga prutas. Iba-iba man ang presyo. Sa amo nga winery, natirawan ko kag nagustohan ang Cranberry Apple-Strawbery flavor. Salamat sa akun Mama Marge kag Lori, ginbaklan nanda man ako para akun makonsumo bisan nga wara man gid ako nagainom ka pure wine.

Ang masunod nga gin-agtunan namun amo ang Sweet Grass winery & distillery, sa 325 Carrol Road, Union, ME. Amun dya ginbalikan, ang dalan paagto sa Rockland Rd. Rt. 17 kag nagtalang kami. Nalampasan namum kag nadiskubrehan nga natago dyang dalan. May dirt road pa gali ang Maine! Guinea Road ang ngaran.

Ay, kanami lang ka lugar. Kabukidan man gid kag duro man nga kakahuyan. Sa mga bulak tana lagi akun naisip nga hapitan kag kudakan. Nagayuhom man gid ako nga nakita ang matahum nga mga bulak. Naurihi ako magsulud sa wine tasting room kay nawili ako sa mga bulak. Pero ako man gid nakatiraw ka apat ka wine, puro may smash: Maple Smash, Cranberry Smash, Blueberry Smash kag Apple Smash. Ang nagustuhan ko amo ang Maple Smash. Pero wara run ako nagpabakal pa kay tama run ako sa isara. Nagbakal tana sanda Mama kag Lori.

Sa madali na lang nga inoras, ang pangatlo namun nga agtunan nga may tour nga grupo. Nagpadalagan kami balik uli sa dalanun nga amun naagyan paagtu sa Cellar Door winery & distillery, sa 367 Youngtown Road, Lincolnville, Rockland, Maine. Ay maan timo, nagtalang liwan kami! Nakalampas kami kag nagpaliko liwan padalagan. Pero nag-abot man gid kami, husto lang gid nga mag-umpisa ang tour. Amo dya nga winery ang kalapadan ka lupa 68 acres. 7.5 acres ang vineyard. May mga mansanas man kag iba pa nga mga prutas. Makita sa ubos ka banglid nga may mga vineyard kag kanami lang lantawun ang mga kakahuyan. Tungud nga pataas ang amun agtunan nga bilding, si Mama may sungkud nga dara kag mabudlayan man gid gani. Ginpasakay man gid tana, special delivery pasaka. Sa sulud kang bilding, amun dya nakita ang mga daragkul nga surudlan kon paano ma-proseso ang wine. Sa mga barrels nasulod kag may mga marka kag may machine man kon paano i-botelya ang wine. Kag kon paano gina-ferment kag kon pira ka adlaw, binulan kag tinuig ang amo nga irimnun. Pagkatapos kadya may wine tasting uli.

Nagutom man gid kami nga tatlo kag nagsagap kami ka baklan nga pagkaun. Mayad man may mga sandwiches man gid sanda gani nag-order ako ka may beef steak, ham kag turkey. May imaw nga potato salad, $12 kada plato. Bisan nga may dining room sa guwa kami nagpungko kag magkaun. Matahum ang view sa palibot. Ay abaw timo, may bubuyog nagsalo sa akun pagkaun! Nagsiyagit ako kag ginhampas ni Lori para makalupad. Kuon gani nga siguro nagsunud man gid kanakun kay ako ang may gusto sa mga bulak kag ang akun bayo may bulak. Abi siguro ka buyog isa man ako ka bulak! Nabatian nanda, e, ang akun pagsiyagit nga nagkaradlawun, “Aysus timo nga buyog ‘kaw,” kuon ni Lori. Nagaturuk lamang ang tanan kanakun nga may yuhom. Samtang kami nagakaun pa, may tatlo ka bata nga baye, nagpamangkot kanamun kon gusto namun mag-inom ka tubig? Huod, ang sabat namun, kag gindarhan na kami ka tatlo ka baso. Kanami lang nga mga bata. Ay ti, may tip sanda, isara ka dolyar kada isara. Nakapayuhom liwan dya kanakun. Naisip ko nga madali sanda makakita ka kuarta. Wara pa kami ka wine tasting masadya run ang tanan.

Pagkatapos, nagsulud kami kag nag-umpisa. May apat ka ipilian nga wine sa listahan. Ang akun napilian nga tirawan amo ang Queen Anne Lace, Apple, Sweet Heart kag Serendipity. Nagustuhan ko amo ang Serendipity. Wara takun nagbakal. Sanda lang nga darwa ni Mama Marge kag Lori ang nagbakal kag nag-order. Nag-init run ang lawas ko sa pagtiraw ka mga wine. Indi magsobra kulang sa tunga ka wine glass ang akun nainom sa tatlo ka winery nga gintirawan namun.

Sa amun pagsakay balik sa Wales, amo man nga dalanun amun pagaagyan. Nagsakay liwan kami pabalik sa Wales. Kanami lang gid ang adlaw. Wara nag-uran bisan ang gal-um sa kalangitan nagaduro tipon kay ang sa forecast mauran kag magdinaguub sa gabii nga maabot. Alas siete gabii run kami nag-abot, masanag pa ang adlaw. Masadya gid ako bisan nga natuyayo run ang akun mga mata. Nakapirong man gid ako samtang si Lori nagapadalagan ka sarakyan kag mabatian ang hambal ka darwa nga siguro naturugan na ako. Sabat ko indi ako turog, kapoy lang sa biyahe. Nakalantaw ako sa dalan kang nagaagi run kami sa bridge kang Gardiner. Akun nga ginkodakan ang amo nga tulay, ang Pearl Harbor Remembrance, kag marapit na lang kami makaabot.

Pag-abot ko gid sa balay, ang tatlo ko ka kuti nagabantay kanakun. Si Bob ang una nga nagsumalang kanakun sa driveway — meow. Tapos si Lex, meow, kag si Egypt meow man. Gusto nanda ang akun pasalubong nga dapli kay may nabilin ako nga sandwich. Ginbuol ko lang ang ham, beef steak kag turkey nga sangkap. S’yempre, may letrato man gid sanda nga tatlo samtang nagakaun. Pagkatapos pagsulud ko sa balay, nagbatang ako kag naturugan. Ay,salamat gid nga nakalagaw kaimaw ni Mama Marge Hamel kag Lori H. Blier. Salamat kag dayawon ang Ginoo nga naluwas kami sa katalagman sa dalaun kag nakauli liwan sa amun balay. May nagustuhan man gid ako nga imnon sa amun mga natirawan kag ginbakal. Sigurado ako nga akun dya maubos sa bilog nga tuig.

“The Flower Farm,” Bobby Wong, Jr. /www.postcardsfrommanila.com

Sa kadulom ang mga tinaga mo ang magaiwag.
Sa mga pagsulay ikaw ang kapyutan sang amon kalag.
Kon ang mahamungaya nga kasanag imo matawag
Piho nga ang amon pagpalangga sa imo indi gid magbulag.

Patam-isa ang amon dila, ang amon mga huna-huna
Agod ang amon mga binalaybay mangin bugana.
Ikaw kag ikaw lamang ang amon dayawon
Hangtud sa pagkaubos sang tanan nga tinion.

[15 Agosto 2013 Huwebes
7:17 s.a. Miriam College]

Ginbasa nga pangamuyo sa pagtiripon-hinun-anun parte sa pungsodnon nga ortograpiya sa Miriam College, Quezon City, sa amo nga adlaw.

Desinyo para sa laptop cover nga nahimo ni Nicole Arguelles matapos mabasa ang mga binalaybay kag iba pa nga sinulatan ni John Iremil Teodoro sa kurso nga Introduction to Literature (HUMALIT) sa akun klase sa De La Salle University-Manila.

Dyang one-act play ni J.I.E.Teodoro na-stage pira ka beses kang Harlequin Guild kang DLSU-Manila. Para mabasa ang iba pa nga sinulatan kang atun kasimanwa kag labi pa tana nga makilala, bisitaha ninyo ang http://lakbaysirena.blogspot.com/ kag http://katawgwapa.wordpress.com/