‘Ang Pag-ulan ng Sawi’ ni Stefi Graf Sy

Naglakbay siya tungo sa inaasam-asam
Hanggang makarating sa Kuweba ng Tarangban
Malaking balakid, maraming nang-aakit
Sa loob ng Tarangban, siya’y tuluyang naipit

Ngunit salamat sa dalaga, may bagong pag-asa
Handang kitilin sinuman para sa kanya
Ang dalaga, naging matikas na binata
Nagpanggap upang ang bayani’y makawala

Ngunit, sino ito? Tila ‘di makilala
Kitang kita sa nanghihinang mga mata
Ano’ng nangyari sa natatanging bayani?
Kahinaa’y lumitaw sa nakararami

Kailangan niya, pangalawang pagkakataon
Pangalawang buhay sa bagong panahon
At ang lakas ng dalaga naging biyaya niya
Tungo sa higit na pagkadakila at pamamahala.

_______________________
Creative output ng mga estudyante ko sa literature elective course na Philippine Epic (Hinilawod) sa De La Salle University, Manila. May pahintulot na ibahagi rito.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Kang Disyembre ’72
Sa akun nadumduman, masadya gid ang exchanged gift namun ka mga ka-eskwela ko sa Grade 6. Siguro naga-edad ako ka 11-12 ka tuig. Isipun mo lang kon paano ko nadumduman gid dya nga hitabo. Man-an ninyo pobre lang kami, wara ti kwarta nga barakal pa ka kon ano nga iregalo ko. Ambay kon madumduman pa dya ka akun mga classmate kauna sa amun maestra nga si Miss Gruy kag nangin Mrs. Tabaque run kag nabalitaan ko nga buhay run nga napatay. Taga Ipayo kag paryente ko man kuno pero hay urihi ko run man gid naman-an. Adlaw gid katu nga mag-exchange gift kami. Aga pa ako nagbugtaw kag magsagap ka tae ka karbaw para akun putson kag isulud sa karton. Siyempre gintugruan run ako ni Tatay ka sangka sipi nga saging.

Siguro mga 8-12 kabilog nga luto. Ambay nga akun pa naisip ang tae ka karbaw (cinnamon roll). Nakapayuhom gid kanakun dya nga hitabo. Sobrahan gali ako katama e, di bala? Pero wara ko ran maisip nga magpalain ka buot sa makabuol kang akun regalo. Pasadya lang gid kag may note pa nga lakip ako nga, “Ang tae karbaw dya adlaw-adlaw akun makita nga kwarta sa lupa kag libre lang.” Pasensiya lang sa akun classmate katu. Nalipatan ko run man abi sanda. Daw kasadya lang bisan subu gid matuod.

Kang Disyembre ’80
Amo dya nga Paskwa akun nadumduman nga malipayon gid ako. Kaguwa ko lang halin sa Makati Medical Center, ang akun memorya bata pa sa edad nga 10 anyos bangud bag-o lang ako naaksidente kag mayad buhi pa. Sa akun pag-isip kadya samtang ginasulat ko, makahambal ako nga ang paghigugma kag pagluwas kang atun Mahal nga Ginuo kanakun sa katalagman amo ang nagtugro tsansa nga masaulog ko ang birthday kaimaw kang akun mga palangga sa kabuhi. Uhod, malipayun gid ako, sobra ka tama ang kasadya, pero may pagbatyag kang dyang pamangkutanun sa akun kaisipan: ’Sin-o sanda, andut indi ko makilala?’

Masadya nga may nag caroling kanakun sa akun nga ginadayunan nga balay. Duru sanda nga pamatan-on kag may mga edad run. Nabatian ko ang una nga kanta, ‘Joy to the World,” dason ‘Jingle Bells,’ kag ginsundan pa ka duro nga iba. Nagguruwa ang akun mga boardmate. Ang akun naisip katu nga daw prinsesa gid ako sa idalum kang mga Christmas lights kag ang mga bell daw sa nagakanta nga salamat nga nabuhi liwan ako kag kaimaw nanda.

Ginapangunahan sanda kang amun youth director nga si Billly Putman kag si Barry Green nagparapit kanakun kag tanan sanda sa andang dugang nga regalo nga hugs and kisses. Duro man andang dara nga regalo: gatas, bayo, tsokolate, tinapay, dulce, mga card nga may sulud nga kwarta, kag iba pa. Salamat gid kananda kag hasta kadya, sa Facebook diin liwan kami nagkiritaay kag kamustahanay.

Ang akun pangamuyo: Amay namun sa langit, dayawun ang imo mahal nga ngaran kag salamat sa imo padayon nga grasya kag gugma. Gakalipay ako sa mga manami nga butang nga akun nasaksihan sa akun kabuhi hasta kadya, nga si Jesus gapalangga gid kanakun.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
Hinilawod_MangaVersion PDF

Joselito “Pajo” Padulla. Taga-Belison, Antique kag kadya maestro kang Special Education sa Maryland, USA.

Iriringod kami nga anom nga nagdinasok sa sulod ka sangka kapay. Kinahanglan indi magsagad giho hay kon magguwa gani ang alima o kon ang kahig, mabatyagan gid nga nagapanalupsop ang ramig nga dapya kang hangin nga nagalusot sa mga buslot kang amon dingding nga nipa.

Ginmukra ko ang akon mata kang hinay hinay. Nakita ko ang baga kang sigarilyo ni tatay. Si nanay nagapungko nga nagapanimuko sa sulod kang ana patadyong. Ginaramigan man guro. Sa anda mahinay nga pag estoryahanay mabatian ko man nga may mga malaka nga linupok halin sa marayo. Dayon mabulos ang huni ruman kang mga kekek kag sirum-sirum sa kanipaan. Kon kis-a may mga pangka man nga daw nagabalosanay kanta. Ginpirit ko pirong liwat ang akon mata ugaring hay nagamukra tana kang ana, wara ko ginahungod. Wara ako naggiho.

Kon magliso gani ko hay magguwa ang akon kahig sa kapay kag manalupsop ang ramig. Nanimuron lamang ako kag nagmukra kang akon mata. Wara ako ti makita kundi ang tuman nga kadulom. Daw papel nga ginkuris-kurisan kang itom nga krayola asta mabuta nga puros itom. Amo man diya makita ko kon gapirong ako, puros itom. Ang diperensiya lang hay gamukra akon mata kadya.

Duro akon napensaran. Man-an ko nga wara ako nagadamgo hay mukra man akon mata, wara takon naturogan. Ambay kon paranamguhanon dya. Nagasakay kuno ako sa akon bag-o nga BMX nga bisekleta imaw kang akon mga barkada tapos rugto kuno kami sa may bangtod nagapatumbo-tumbo, palupad kang amon bisekleta sa banglid. Ako gid kuno ang sagad hay taas-taas gid akon patumbo ka bike. Tapos ginabuy-an ko pa gid anang manibela. Sadya-sadya kami. Nagakinadlawanay hay nalipay gid kami tanan. Ako pa gid ang dasig-dasig magpadalagan kang bike. Duro pa nga mga eksibisyon akon naman-an. Wara ko kamaan kon pira ka oras ang naglabay. Mainit ron akon likod nga daw nagabiring. Daw nagalingin ron akon ulo. Dayon nabatian ko nga nagragitnit ang salog nga kawayan.

Gintapik ni tatay ang akon batiis. “Bangon ron kamo.” Gin-uyog ko man ang abaga kang ingod ko. “Bugtaw ron kuno kita!” Dayon bungkaras kag dalagan panaog sa hagdan. Nagsunod man dinalagan ang akon mga libayon.

Hamot ang dapya kang bag-ong bahit nga pansit sa lamesa. May mga sliced bread ron man nga ginpalamanan ka pansit sa bandehado. May mga sartin nga tasa nga may sulod ron nga init tubig. “Timpla lang kamo kang inyo Milo. Darwa ka kutsara lang ha? Diya ay kalamay nga maskubado” hambal ni Nanay. Si Tatay nagatindog sa may gawang nagahigop kang anang Milo samtang nagapanigarilyo. Nagasako ron ang linupok sa sagwa. Batiun ron gid kag todo-todo pa gid. Ginbuol ko ang bahol-bahol gid nga tasa kag ginbutangan ka darwa ka kutsara nga Milo. Gindugangan ko dayon ka sangka kutsara nga kalamay kag gintirawan. Kulang pa tam-is na.

Gindugangan ko pa gid ka tunga sa kutsara nga kalamay kag gintirawan. Baw, gamayan lang mapaso akon dila. Ang akon mga libayon nagtirimpla ron man kang anda nga mga Milo. Sako ron man anda nga kaon kang pansit nga ginpalaman sa sliced bread. “Nay, ginapili ni Joseph ang karne!” sugid kang sara hay ti namit bay tana kan-on ang pansit kon duro karne.

“Ay alas dose ron!” kuon ni Nanay.

Nagparapit kami tanan kanday Nanay kag Tatay kag magbisa. “Meri Krismas ‘Nay, Tay.” kuon kang kada sara.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Ang adlaw nagbutlak liwan
Agud atun pangitaun kag pangilalahun
ang kutub ka nabilin kang atun mga damgo

Indi mag-ugut, indi maghibi
Kon ang imo lapis kag papel wara run
Tandai lang kon ano ang imo nakita
Kag ginbatyag sa kadya nga mga inadlaw
Hay sa indi magbuhay ang imo mga tinaga
Mangin busay nga magailig

Manultol ka suba, mga bubon, mga sapa
Kag kabay pa makabulong sa urihi
Kang kauhaw nga sa dughan nagdapo.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
DOWNLOAD PDF:2014 Literary Calendar

Features Filipino poets in different Philippine languages / FREE PDF DOWNLOAD /NOT FOR SALE

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com

PWEDE MAN IKAW MAKABULIG SA PAGPADAYON KADYANG INISYATIBO PAAGI SA PAGBAKAL KADYANG T-SHIRT UKON PAG-ISPONSOR KANG MGA LUYAG MAGSUKSOK. 250.00 para sa Antique kag Manila nga presyo. T-Shirt Printing sa Antique kang Gai Sign Arts sa T.A. Fornier, San Jose. Mag-email sa vvasenjo@gmail.com.

Design: Adonis Durado

Between Malalison Island and Mt. Madya-as in Culasi, Antique, the ricefields. Here are barangays described as interior. One is Janlagasi, named after the alagasi (Leucosyke capitellata)tree. Barangay Captain Mariet Barcenal, 59, a widow, informed us they are the third smallest barangay in town with only more than 200 population, mainly farmers. Relief operation did not reach them. But they too, they insisted, were ravaged by supertyphoon Yolanda (international name: Haiyan). A participant said: “Kisra lang nag-abot si Yolanda, pero adlaw-adlaw, daw may Yolanda sa amun sulod-balay”(Yolanda only came once, but everyday, it is as if there’s Yolanda in our house).

We visited them on the afternoon of January 04 for the psychosocial support, chiropractic treatment, community-meal, and gift-giving. We spent the morning of January 05 for more chiropractic treatment and a lecture-seminar on mental health and psychosocial support services for the community leaders.

Here’s an overview of our story with them:

They came and registered…

Most of them drew about destroyed houses and fallen trees. One drew a spaceship. Another one, an alien.

Pearl Joy Asenjo, trained and experienced psychosocial facilitator with the Ateneo de Davao University, led our psychosocial support, with the ‘Ang Kuwento ng Pagdadala’ framework.

Jessie Frencillo, an active ministry servant, our psychosocial co-leader, tucked participants’ answers on their coping mechanisms – ‘ang tulay’ sa ‘Ang Kuwento ng Pagdadala.’

Community-singing opened our engagement.

Ms. Aylyn Villojan, our townmate from Dao, a successful business analyst, volunteered with us.

Zurick Sumugat, our local host & coordinator, led a community-singing of ‘Pusong Bato.’

Dr. Heath Motley of the United Nations Chiropractic Center-Manila treated Janlagasi residents in the one-room barangay hall.

Brgy. Captain Mariet Barcenal announced the start of ‘Libreng Ukay-Ukay’!
There was no commotion. Only fun.

They enjoyed the free ‘ukay-ukay.’ Clothing donation from my fellow residents at The Manila Residences Tower 1-Taft Avenue, Manila.

Many thanks to all of our supporters. Until Phase 2!

For more photos: http://www.flickr.com/photos/57514504@N03/

You can also follow this project at http://www.hcdconnect.org/profiles/genevieve

FROM EMAIL

The University of St. La Salle-Bacolod (USLS) is inviting young writers to submit their application for the 14th IYAS National Writers’ Workshop which will be held on April 20-26, 2014 at Balay Kalinungan, USLS-Bacolod.

Applicants should submit original work: either 6 poems, 2 short stories, or 2 one-act plays using a pseudonym, in one (1) computer-encoded hard copy of entry, font size 12, and soft copies in a CD (MSWord). Short stories must be numbered, by paragraph.

These are to be accompanied by a sealed size 10 business envelope with the author’s real name and a pseudonym, a 2×2 ID photo, and short resume, which must be mailed on or before February 15, 2014.

Entries in English, Cebuano, Hiligaynon, Kinaray-a, Tagalog or Filipino may be submitted. Fellowships are awarded by genre and by language.

Fifteen applicants will be chosen for the fellowships, which will include partial transportation subsidy and free board and lodging.

This year’s panelists include Rebecca Añonuevo, Grace Monte de Ramos-Arcellana, Genevieve Asenjo, D.M. Reyes, John Iremil Teodoro, and Marjorie Evasco as Workshop Director.

Please submit your application to: Ms. Rowena Japitana, IYAS Secretariat, Special Projects Office, University of St. La Salle, La Salle Avenue, Bacolod City. For inquiries, please email iyasliterary@yahoo.com.

IYAS is held in collaboration with the Bienvenido N. Santos Creative Writing Center of De La Salle University-Manila and the National Commission for Culture and the Arts.

Click to view slideshow.

Nenen Geremia-Lachica/Bag-ong Bahit

Thank heavens my task
was nothing like his fifth labor
no rivers to reroute
to flush out filth from the stables
but as Zeus’ mighty breath warmed
rivulets started flowing
sweeping clean my labor
off my car and pathway
like Hercules, I had until sundown
But I was done before midday.

MMLachica, 01.07.2014

Sa Akun mga Kasimanwa, mga Follower, Kaibigan, at Bisita ng Balay Sugidanun –

Happy New Year!

Here’s the WordPress Annual Report of our performance:

The WordPress.com stats helper monkeys prepared a 2013 annual report for this blog.

Here’s an excerpt:

The Louvre Museum has 8.5 million visitors per year. This blog was viewed about 140,000 times in 2013. If it were an exhibit at the Louvre Museum, it would take about 6 days for that many people to see it.

Click here to see the complete report.

Pangga Gen/taga-uma@manila

Gintugro kanatun kang 2013 ang reyalidad kang mga ideya sa 1) pag-Blog kaimaw ang global Kinaray-a. Duro gid nga salamat Nay Elma ‘Nenen’ Asyon-McKeown, Nang Jigsz Nietes ,miga Bernadette Gumawa-Martinez, Nang Nenen Geremia-Lachica, Nong Rex “Eking” Frencillo, sa lagawan natun nga migo Dennis Monterde, kag sa atun miga Aimee Andaya-Hilger, 2) pag-Mapa kang lengguwahe, sensibilidad, kag mga komon natun nga eksperyensya bilang mga Bisaya kag Filipino paagi sa Dagyaw kang mga abyan natun nga manunulat sa iba nga rehiyon sa pungsod, amo man sa iba nga nasyon. Salamat gid nga nagkilalahay kita ni kasimanwa Joselito “Pajo” Padulla. Nagdagyaw man sanday: miga Cecil Garapan-Kim nga sa South Korea, halin sa Bicol ang sagad ko nga abyan nga si Kristian Sendon Cordero, halin sa Quezon kag Manila, ang top-rater nga si Joselito “Joey” de los Reyes , Mark Angeles,, si Vijae Alquisola, ang Cebuana natun nga miga nga si Kei Valmoria-Bughaw, ang sangka Palanca Hall of Fame Awardee natun halin sa Panay nga si Peter Solis Nery, ang atun Tatay kag Maninoy, Palanca Hall of Fame Awardee kag Metrobank Outstanding Teacher, ang akun maestro kag ‘discoverer’ sa UPV Sir Leoncio P. Deriada , amo man ang lubad natun paagto sa Filipino kang istorya sa Hiligaynon kang maestra ko man sa UPV kag hangkilan nga manunulat nga si Ma’am Alice Tan-Gonzales, kag si Jesus Insilada. Rugyan man ang mga interesante natun nga manunulat, produkto kang IYAS Workshop nga sanday Atty. JP Cunada, Nikos Primavera, Carmie Flor Ortego kag Winston Gallo, amo man ang mga beterano nga manunulat sa Hiligaynon: halin sa Bacolod, si Fundador “Fundi” Mytor Tipon II kag halin Iloilo, si Agnes Espano-Dimzon. Bag-o magtakup ang tuig, napaambit man kanatun sa Ingles ni Ramil P. Martinez ang sugpon kang nagdaug na nga piyesa sa panaysayun sa Padya Kinaray-a 2012, kag dugang nakapaambit ka andang mga bag-ong sinulatan sanday Gil Montinola, Mike Orquejo, kag Norman Darap, kag 3) pag-Convert sa animation kang sugidanun-pangbata ni Michael “Mike” Orquejo nga “Alimango sa Bakhawan.”

Mabasa man rugya kag makita ang mga orihinal nga proyekto ka akun mga estudyante sa kurso nga Introduction to Literature kag literature elective sa Philippine Epics, partikular sa Hinilawod.

Salamat, paagi sa atun kaugalingon nga mga istorya, mas nakilala natun ang isara kag isara kag ang mga butang nga nagatabid kanatun bilang katawhan kag komunidad.

Salamat man sa mga nagkomento, nagshare, nag-retweet, nag-subscribe. Sa pagbukas kang tuig, duro ang atun nabaton nga notification kang mga bag-o nga follower kag subscriber.

Mabudlay ang magsulat, hay dya sangka pagtugyan sa publiko kang mga kamatuoran parte kanatun. Mahimo himuon kang iba nga panaming kontra kanatun, ukon pasipad-an. Laum ko nga ang atun kaisug kag kaalwan sa pagpapambit makabulig sa pagpatungkad indi lamang kang atun kasagad kundi labaw sa tanan, kang atun pagka-sensitibo kag pasunaid para sa kaaraydan kang isara kag isara kag kang komunidad.

Gusto ko ang atun tinaga nga pag-ulikid. Nagatikang ikaw parayu, paagto sa paraabuton, sa bag-o nga lugar ukon estado sa kabuhi, pero nagabalikid. Hay may kabalaka. Sa pensar kag tagipusuon ang presensya, amo man sa pisikal nga aksyon, bangud may memorya kag handum nga naga-angut kanatun. Kag pag-inugali. “The Unbearable Lightness of Being” nga ginatawag kag Chekoslovakian nga nobelista nga si Milan Kundera. Indi ikaw makapag-usto lupad-lupad hay may bug-at nga nagapugung: ang pamilya natun sa probinsya, ang atun komunidad nga daw-sa-pinabay-an-kang-gobyerno, ang atun namat-an nga pulong kag tradisyon, ang pinalangga nga ginadara sa pensar kag dughan.

PADAYON SA 2014: PAGTAPOS KANG MGA NAUMPISAHAN KAG LABI NGA PAG-ISTORYA KANG MGA ISTORYA KANG ATUN KOMUNIDAD

Nagbukas ang 2014 sa implementasyon natun kang Dagyaw sa Antique Project, ang atun sabat kay super typhoon Yolanda. Nangin klaro nga dyang community-work sangka butang nga mas ma-share ko sa akun mga bugto, sa bilog nga pamilya, sa mga ka-barangay – sa mas duro pa nga tawo. Nalipay ako nga sa una nga higayon, nakita ko in-action ang amun kalibaynan, sa anang professional nga kapasidad bilang manunudlo kang psychology kag graduate student, kang tana ang manguna kag magdesinyo kang psychosocial support.

Labi nga natugruan ka ngaran ang gusto ko matabo, ang direksyon nga gusto ko tultulon: social innovation. Ang ginahimo natun makabig nga pagdesinyo kang mga creative solution para makasabat kang panghangkat sa komunidad. Ginatinguhaan natun dya paagi sa pagsandig sa atun espesyalisasyon sa pagsulat kag pagtudlo kag ginakurit ang aragyan para sa pag-abot kang adlaw nga mas makadara kita kang isara pa – mas kongkreto – nga solusyon sa kapigaduhon: parangabuhian (livelihood project).

Ukon ang sangka tool ukon mekanismo para makabulig hagan-hagan kang mga problema sa atun komunidad parehas kang kaimulon sa imahinasyon kag katamad sa pagpaugwad kang kaugalingon nga kinaiya hay nagasarig lang sa grasya halin sa langit, halin sa abroad, halin sa mga paryente, ukon mahimo halin sa gobyerno (hal. nagabaton kang ‘Pantawid-Gutom’ nga ayuda). Mabasa rugya kag masundan ninyo dyang gintuyo natun.

ANG ATUN KONTEKSTO KAG KAMATUORAN BILANG DUGANG NGA KUSOG, KAG KASINAW

Antes makauli sa amun sa Dao, matumbo anay imong buli sa kirikid-ul nga dalan. May nasemento ruman. Kabay pa masugpunan. May cellphone halos tanan sa amun barangay. Saku gani sa pag-Facebook. Pero hasta kadya, nagasag-ub gihapon sa awang nga karaguton ang tubod nga tubig kag sa bomba nga tuktukun sa tunga kang taramnanan. Koryente de-motor ang gapapuswak ka tubig sa amun sulod ka balay. Kis-a ninit hay gapatubod man sa mga pihak-balay. Ga-amot sanda, e. Antes dya matabo, gintipon man namun magbugto ang amun suweldo para pakutkot, pa-awang, bakal ka motor kag mga tubo, kang duro pa nga materyales. Nagapasagud kami ka idik, ka baka, ka kanding. Pero kulang gihapon ang kita ka manugsagud, s’yempre, hay mahal run man ang tanan kadya. Bisan mga laswa. In short, duro man nga mga tawo sa atun ang tandus: aga-hapon gabalik-balik sa uma; patay-patay obra, pero man-an natun nga hasta sa kamatayun, ang ginatawag nga ‘hamungaya nga pagpangabuhi’ daw indi gid matirawan.

Isara sa rason ang kamatuoran nga kulang ang atun kabarangayan sa ginatawag nga ‘access’ sa mga suporta kag pondo kang atun gobyerno. Man-an n’yo man kun ano ka lawid nga istorya, liko-liko pa, antes makaabot ang sangka ayuda sa binukid kag mga isla.

Ginaistorya ko dya bangud kadyang mga nagriligad nga tuig, ilabi na kang maumpisahan ko dyang Balay Sugidanun, nakita ko ang akun kaugalingon sa tunga kang mga meeting (hal. pagplano, pag-evaluate kag pag-apruba ka mga proyekto) nga nagapamangkot sa akun kaugalingon nga: what does this mean to my community? Bukon kita si Darna kag indi natun kinahanglan lukduhon ang kasakit sining kabuhi sa ining dutang natawhan pero bangud kamatuoran man ang kamatayun, ilabi na sa panahon kang climate change, mga man-made kag natural disaster, balatian, kag bisan gani nagatindug lang ikaw ukon nagapungko, ‘fight hasta malipong,’ kun sa hambal pa ka mga bugoy.

‘Only by struggle,’ tesis kang sangka rebolusyonaryo natun nga manunulat, kritiko, iskolar nga si Epifanio “Sonny” San Juan, Jr.

Himuon natun ang atun masarangan. Napamatud-an kang nagriligad nga mga bagyo kag linog nga mas masarigan natun ang atun mga kaugalingon kag ang atun lokal nga mga komunidad – ang paghugpong kang mga indibidwal kag mga pribado nga grupo – luwas kag sobra sa ginahimo para kanatun kang atun gobyerno.

Importante kanatun ang kahilwayan (creative freedom) kag sense of empowerment and ownership (hal. kita mismo, kag/ukon ang komunidad ang nagapanag-iya ka atun mga nahimo – produkto man ukon serbisyo – kag ang may kontrol rugya.

Rugya ang pokus natun kadya nga tuig, ang gusto matapos sa atun pagpadayon:

Ginasukot run ako kang DLSU sa akun ikarwa nga nobela. Kinahanglan ma-submit ko sa katapusan kang Abril. Pagkatapos kadya, pwede ako maka-apply hasta darwa ka grant para man sa mga proyekto natun rugya.

Sa amo nga bagay, pasensyaha ninyo kun mabutwa-butwa gilang anay ang akun ka-gwapa online. Welcome gihapon sa pagpadara ka inyong bag-o nga sinulatan. Pero indi run kita mangin mas aktibo sa pag-blog kaysa 2013: mas gamitun natun ang oras kag enerhiya kadya sa pag-mapa kang mga tema sa mga naani natun nga produkto. Sangka mapuslanon nga rebyu/critical essay + biswalisasyon .

Gusto man namun nga magbugto nga magbalik kag mag-pokus sa amun barangay, sa pag-paambit kang amun propesyonal nga ikasarang. Gina-plano namun dya umpisahan sa pagtigayon kang strategic planning kag workshop nga may mabaskog nga cultural agenda [Makaun bala ang kultura? Paano?] kaimaw ang mga opisyales kang barangay.

Kabay padayon kita tugruan kang mayad nga lawas, ipahilayo sa bisan ano nga katalagman, kag idar-un pa sa duro nga mga mayad kag mabinungahon nga mga oportunidad.

Padayon!

-Pangga Gen

Pangga Gen/taga-uma@manila

Nag-order ako kang ‘Sikreto ni Maria,’ ang specialty menu sa amo nga adlaw. Kag nakautuy-utuy ako kadlaw (hipus lang, s’yempre: daw buang:) bangud nahambal sa kaugalingon nga ‘burung ko man daw nga daw ginatulud gid ako nga rugya maagto, gali kara hay rugya ko masulat – sa pensar – ang una nga pahina kang nobela.’ May ginakabig run ako nga una nga pahina, s’yempre, pero hay, feeling ko, mas amo dya. Hay, may amo ako kadya nga ka-artehan kun nagasulat – kag nagabatyag.

Teknikal ang pagsulat, pero, kag, bahul nga porsyon kadya, intuitive man – gid.

Te, rugya ang nasulat ko – dasig lang – kang Sabado. Basi may tiempo kamo sa pag-feedback, pasalamatan ko gid: tampuyung man ukun ituk. Hay sa matuud lang man, gasulud man ang pamensarun nga ‘Yugs, daw wara man dya it pulus ang ginasulat ko. Dyang pagsulat. Sagi gid takun ka ‘limpyo’ kang pahina kada pahina pagkatapos, laktudan lang man kang evaluator ukon kang manugbasa.’

Masabat ang sangka bahin kang utuk nga ‘pero wara bay kita nagasulat para sa amo nga rason kundi sa katumanan – sa pag-appropriate – kang limug nga ginapamatian mo sa pensar kag kang mga hitabo nga ginapanan-awan (mind’s eye)? Sigeha lang, may isara ukon darwa nga maka-gets kanimo.’:):)

Sangka darayunan sa Mandala Spa & Resort sa Boracay /GLAsenjo/Hulyo2013

ANTES ANG UMPISA

Pauna, Sangka Kumpesar

Nagaturo ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw, nagabasa kang uhot nga natumpok sa andang puno, diin nagahumlad ang sangka makul.

Ginkaun ko dya kaina sa kusina ni Acay Amba sa Sugidanun Inc. bilang fresh king oyster abalone, lakut ang woodear nga wara it iba kundi ang talinga kang balabaw nga nagatubu sa patay nga kahoy, rugya nahamyang sa dalan, sa guwa, sa kilid kang baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak, sa dyang isla nga ginatawag Boracay. Sa mapati man kamo ukun sa indi, naghalin dyang ngaran sa ‘bura ni Acay.’

Matuod, wara it iba run nga kahulugan dyang isla kanakun kundi ang mga sugidanun ni Acay Amba: ang pagkadura ka anang tatay, si Mal-am Nito, nga daw ginlamon kuno kang kabukidan kadyang isla, ang pagpabitay (ukun binitay?) nanday Henry Butler II, ang ermitanyo nga doktor nga Kano sa guab kang Diniwid kag ni Matapunay, ang Ati nga lin-ay, kag si Nonoy ‘Itik,’ alyas Bakero Boy, nga nagpasimpalad sa pagsagap kang mal-am nga kahoy nga inyam agud madagit kang pispis kang mga Ati kag malagaw rapit sa adlaw para sa anang pagkabanhaw.

Rapuyut pamatian, daw tig-ab sa ibos nga himo sa bag-ong ani nga pilit. Bisan pa, nagduha-duha ako sa pagtuman kadyang lihog kanakun ni Acay Amba: sa pagpamati, para isulat, bisan pa (hay) panahon run kadya nga mas ginalantaw ang sugidanun kaysa ginabasa. ‘Cliché,’ kadlaw ko, ang una ko nga sabat kana kang mabatian ang anang limug sa cellphone. Sa America run ako, naga-grocery sa amo nga oras sa Whole Foods sa Austin, nagabutang sa cart kang darwa ka putus kang saging nga rikondal, organic. ‘Man-an mo man nga buhay run ako wara pagsulat. Amo bay gani dya ang ginasukna mo kanakun nga bahul ko nga sala? Luwas sa akun pag-migrate? Nalipat ‘kaw haw: blogger lang man bay takun, bukun writer.’

Nag-utuy-utuy kadlaw si Acay Amba, daw lagpok kang nagahurulug nga batwan. Pinurut ko dya nga nakauli sa liko-liko nga dalan kang Antique ang amun istorya, kag nagpahuway rugto sa bahul nga bato sa Siran-an Hot Spring sa Anini-y.

Man, bat-ulan gid dyang si Acay Amba, dyang atun manugsugidanun. Mapati kamo kanakun, hay bisan si Nonoy Itik gani, nagriligid dun sa banglid kag bisan daw palidun dun kang grabe kabaskug nga hangin sa Sitio Bolabog, wara na gihapon ginpauntat sa pagpasimpalad kun wara na ginpasikto kana nga man-an na ang himuon para mapierde ang maranhig.

Rugya ako kar-un nga adlaw sa Boracay, sangka cliché. Kun nadumduman ninyo, halin pa sa mga nobela ni Jose Rizal, nagaumpisa dya sa pag-uli, sa pagbalik kang bida sa anang banwa. Bisan pa, sa tuod lang, bukun ako ang bida rugya kundi si Acay Amba. Bukun dya parte kanakun, kundi parte sa handum ni Acay Amba nga mabantala sa bilog nga kalibutan ang sugidanun nanda nga mga Ati (bisan pa sangka kalibugan tana). Huod, may amo (gihapon) tana kadya nga handum kag dumut, nga daw mapondo ang tanan kag mamati kana, hay may ginahuptan tana nga sugidanun kang Boracay, dyang Station 1, 2, 3, bilang mga burial ground, sacred ground kang mga Ati nga huod, pamatian kang gobyerno agud itugro kananda ang ginapakigbato nga ancestral domain.

Na-blog ko run sa Simply Ging-ging sa WordPress, si Erap pa ang presidente, nga bukun run tana ang magkahagugma nga nagasiubay sa payong kag nagakupuay ang kahulugan kang uran kanakun, bukun bisan kang pagkalagtum kang mga tanum. Pero sa gihapon, cliché man, nag-uli ako, rugya nagabalik, kag sa edad nga 32, matuon maglangoy.

Nagatindug ako, rugya kadyang aga, sa baba kang Kuweba kang Kurulaknit sa Bukid Yapak. Nagaidlak ang tun-og sa mga dahon kang saging-saging kag bakhaw kag nagahumlad ang sangka makul sa uhot. Rugto sa Station 1, sa Sugidanun Inc., nahaya si Acay Amba, ikatlo run ka adlaw.

Isara pa ruman ka cliché: kun san-o may patay, amo kag makauli. Daw lahug man, bisan pa tuod (ukun bangud tuod) kang mga tawo nga kuno nagasulud lang sa simbahan kun kasal-bunyag-lubung. Duro-duro run man ka nobela kag pelikula ang nagapakita nga kaimaw sa kamatayun ka sangka importante nga karakter, ang pagkadiskubre kang sangka sikreto, kang sangka paranubliun, ukun ang pagtukib sa kamatuoran, ukun ang pagsagap sa sangka tawo. Tanan dya, mahimo mahambal nga rugya man sa sugidanun ni Acay Amba.

Pangumpisar: Wara ako nagapanagap kang kaluwasan sa sala, ukun kang sangka sahi kang pagkabanhaw, parehas ni Nonoy Itik. Pero nagpasugut ako sa dyang gusto ni Acay Amba agud madara kana dyang anang kamatayun.

Masaburan ko dya sa akun laway: pinabukalan nga makul nga nasawsaw sa sinamak.

(NAGAPADAYON)

Na-retrieve via google sa http://www.jessicarulestheuniverse.com/2013/12/23/something-amazing-just-happened/

Dennis Monterde/Ang Lagawan

Pero, danay kaw. May coffee shop idto ay hud, hapit ta anay. Sa sulod, si Fabian imaw kang anang professor kag classmates nagadiskurso kon ano ang mayad nga mangin sistema kang atun gobyerno ukon setup kang sosyudad. Nakaingganyo lang pamatian ang purtika ni Fabian parti sa mga pagsuya na sa mga revisionist nga nagapasidangug kay Aguinaldo bilang hero kono kang Katipunan, sa nagadumara kang atun gobyerno nga sa gihapon rugyan ang hindi matapos-tapos nga kurapsyon, naga-lala pa gani.

Mabatian pa gani ang aphorism ni Machiavelli nga “the ends justify the means.” Paano dya isayudon? Nga kadya, ang ends: majority sa Pilipinas imol, nga nagaraku ang wara ti permanente nga obra/pangarabuhian, nagaraku ang atun populasyon (malab-ot sa 100 milyon run kadya nga tuig), nga duro gihapon mas pili-un makanagap kang oportunidad overseas patas kang pagduro man kang mga mall para baraklan kang mga produkto nga gina-endorse patas ni Kris Aquino kag maturukan kang pelikula halin sa Hollywood ukon nanday Vic Sotto kag Vice Ganda; kag ang means: amo ang corrupt ang gobyerno, tungud may problema sa edukasyon? Ginapamatian lang si Fabian kang anang professor, nakanugunan gani tanda kay Fabian. Raad kono itapuson na ang kurso na sa Law School.

Hapitan ta si Joaquin nga gin-semento ang anang kahig hay naaksidente. Naubos ang tanan nanda nga napundar kang sawa na nga si Eliza – mga gamit sa karinderya kag ginasagod-sagod nga sangka baboy – para pambayad sa gin-utang nanda kay Magda para sa pagpa-ospital. Ti wara-wara run gid e sanda mag-asawa nga darwa pa bata da luwas pa sa bugto ni Eliza nga kananda naga-tiner kag nagasapi-sapi. Si Magda man nga dya nga pwerti mamigus kon manukot kang utang. Hay dagil tana lang man ang sarang marapitan para utangan, haros ubuson na tanan nga may dyan sa naga-utang kana maski pa ang singsing nga ginatago-tago ni Eliza halin pa sa tatay na. Wara ti pagulikid sa isigkataho si Magda. Angay na kadya ang tipikal nga mga kapitalista sa atun sosyudad – nga ang gina-ulikid lang gid amo ang mapabahul ang andang ginansya, nga ang ginapangamuyo amo ang maduro ang magbakal kang anang produkto kag mabuul nga endorser ang mga sikat nga mga artista.

Sa pagkapisan ni Joaquin, gin-antus na nga maglibud kang mga pirated DVD agud lang daan mabawi ang ginprinda ni Eliza nga singsing maski nakasaklay kag nagapiang-piang pa. Samtang si Eliza tana, nagmaligya kang sari-sari nga mga laswa nga ginalibud na sa ginatulod-tulod nga kariton. Kang sa urihi nga daw wara it madangtan ang piglibud-libud na kang DVD kag sa deperado nagpakitluoy nalang tana kay Magda para sa singsing kang sawa na, pero wara gid. Nga sa desperasyon, sa ugut, sa ungul na siguro hinali nga ginkuga si Magda. Syagit eh si Magda dayon ngayo tabang sa niwangun na nga bulig.

Naglagyo run lang si Joaquin kag nangita kang ibang obra – bulig sa mga obrero nga naga-finishing kang sangka bahul nga balay.

Si Fabian, nga naga-bale man kay Magda, naobserbar na kon daw ano gid man dya kapintas. Sa urihi kang di na run man mapunggan ang ugali ni Magda, sangka gabii, natabo ang di dapat – binuno na si Magda kag ang bata na nga dalaginding. Kag dayon naglagyo. Nga daw sa may kaaraydan bala ang patyun ang sangka mapintas nga taho? Nga daw sa mayad bala ang ideya nga buhinan/patyun ang nagapamigus ang hindi natun gusto nga taho?

Ang nasal-an nga nagpatay, amo si Joaquin (hay kinuga na bay si Magda antes maglagyo.) Kag wara run man ti iba nga suspect maluwas kana. Napriso si Joaquin samtang si Fabian nangita kang ma-obrahan sa sangka fastfood restaurant.
Kon may sara nga bahul man ako nga natalumpangdan sa paglagaw ko sa lugar ni Joaquin kag ni Fabian, amo ang ang pagsugalaw kang konsepto kang “pamilya” ni Joaquin (kag kang anang sawa nga si Eliza) kag ni Fabian:

Sangka bes, na-istorya ni Eliza nga raad kon ginsugtan na lang si Joaquin nga mag-obra sa overseas kato, siguro hindi dya natabo. Pero hay nagpromisar tanda sa sara kag sara kang bag-ong kasal sanda nga maski ano matabu, hindi nanda pagbayaan ang sara kag sara. Nga di nanda gusto nga magbahul ang mga bata nanda nga wara ang sara kananda. Nga bahul gani balay n’yo, taas pader nga semento, duro bag-o nga siripalun kang mga bata, pero diin ang nanay kang mga bata – idto sa Hongkong nagangamuhan, ang tatay – ga-obra sa Saudi. Wara man sa naga-judge, pero siguro kuon na, amo ra ang andang prinsipyo- nga buo pirmi ang andang pamilya.

Sangka bes, nag-uli si Fabian sa andang balay, nasadyahan ang anang manang nga si Hoda nga nag-kombense gani kana nga rugyan run lang matiner hay okay run man ang tanan. Hekta-hektarya ang farm ni manang na, kag sarang na dya gastusan kon gusto na magbalik sa Law school. Pero may ginhambal Joaquin nga kono wara run tana nagapati sa konsepto kang “pamilya”. Nga ang andang ginikanan sa ibang lugar, marayu, nga ang gina-isip lang amo ang magpadara kang kwarta para kananda. Nga dysfunctional ang andang pamilya.

Sa urihi, nabinagbinag ko nga ang tanan, daw sa wara lang, daw sa aso lang nga amat-amat magadura. Huod, reklamo kita nga reklamo, amo dya amo to. Pero daw hasta dyan lang? Kon isipun may mga natabu run nga patas kang pork-barrel scandal pero kon turukun, daw kabudlay isipun nga may something-significant dya nga madangtan. Gina-dumarahan gihapon kita kang pareho nanday pogi, sexy at tanda. Kag siguro pagadumarahan gihapon kita kang iba-iba nanda nga bersyon.

Nga kon wara kita ti himuon, padayon lang man gihapon ang tanan. Kon magrumentado kaw tungod sa social injustices, may 5 minutes fame kaw siguro kon mabalita sensationally sa 24 Oras o sa TV Patrol, pero ma-consider lang dya nga isolated case kag padayon lang ang tanan, amo man sa gihapon ang sistema, ang social paradigm. Nga kalabanan mangusul kon magdasu-dasu kag magpadara sa taas kang emosyon. Nga kulang gid man kita kang sense of history? Nga dali natun ginalipatan ang nagkaratabu sa atun nasyon? Diin ang bilyones nga ill-gotten wealth kang mga Marcos? Andut nangin senador si Bongbong? Ano run ang progreso kang kaso ni GMA? Kang Ampatuan Massacre? Diin run si Palparan?

Kang paghalin ko pagkatapos kang haros apat ka oras nga lagaw sa lugar ni Joaquin kag ni Fabian, daw wara ti nag-bago sa tanan – nga ang ginapanawan ko pauli, ang lugar ko nga ginahulagan, lugar kang sari-sari nga mga Eliza, Hoda, Magda, Joaquin, kag Fabian.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
First posted at IloiloMetropolitanTimes last January 19, 2014
Click for the Project Summary Visual Report

Pangga Gen/taga-uma@manila

We arrived at the poblacion, in the house of my high-school penpal Maida Magsipoc-Basañes, our host and coordinator. Since Yolanda, she had found herself full of donors entrusting her their help, from buying banca to sustaining her own initiative, a feeding program for her high school students at the Northern Antique Vocational School (NAVS). She had shared with us her sadness on their lack of motivation – and shame – after the typhoon destroyed their house and livelihood. Most of her students are from upland barangays and small neighboring islands: the trip to the town for school – a challenge and a feat.

Pearl Joy briefed the team on ‘Ang Kuwento ng Pagdadala,’ a framework in counseling and therapy developed by Dr. Edwin T. Decenteceo of UP. Tasks were given, we lunched, and off we rode to Barangay Janlagasi, almost 15 minutes away on the ricefields before Mt. Madya-as. We gathered on monoblock chairs, at the shadowed part of the barangay plaza by a roof-blown structure. Behind us, ravaged coconut trees. After a brief orientation and introduction of the team, we danced in the singing of “Maghirupay Kita” and broke into groups for the sharing session. The adults occupied the chapel and the plaza, where on the other side children gathered with paper and art materials to drew their thoughts and feelings.

Inside the one-room barangay hall, a long-wooden table was provided for the chiropractor. I assisted as translator. It was insightful, how pain and grief could manifest physically. We endure because we lack access to health professionals and services, and so the chiropractor was welcomed with curiosity and fondness. Men and women of different ages lined up with their complaints of body pains from head to feet, which were also their life stories, and hopes. It was instructive, of how mother tongue is indeed effective; translation as context, attention to non-verbal clues and gestures, and compassion.

Past 4, when the different sharing groups were done, we served arrozcaldo, pancit, and bread. After, a tolda was spread out in the plaza. We brought out the sacks of clothes donated by The Manila Residences Tower in Taft Avenue where I am staying, transported with discount given by the bus conductor and driver of Dimple Star in Pasay terminal, and the libreng ukay-ukay started.

Brgy. Captain Mariet Barcenal, on megaphone, gave out instructions, and jokes. We watched nearby, pleased in the order of things on the floor, their fun in rummaging for their need and want as our mutual satisfaction.

We rested with the sunset by the open fields in front of the house of the family of Zurick Sumugat, Maida’s childhood best friend who facilitated things for us in the barangay. The Dream Team exchanged observations and insights (I hope to share these with you in the coming weeks) before bottles of beer and husks of coconut juice. Not for long, the photo and videoke sessions, and we enjoyed the dinner of seafood and farm fresh produce. We glowed with the moon, in both exhaustion and satisfaction, energized by more ideas for the next day on the ride back to the town, the Janlagasi stories we carried with us.

‘Eksena sa Janlagasi’ / Rene Sibulangcal.

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang Pagpakamaayo amo ang pangarwa nga tinaga sunod sa nauna nga akun run napaambit kaninyo, ang Pagpatawad, sa diin may kabaskug nga gahum nga epektibo sa pamilya bisan indi natun pirme dya ginausar. Mabasahan sa Bibliya ang istorya kang magbugto (twins) nga Esau kag Jacob nga bata nanday Isaac kag Rebecca. Bisan irimaw nga nagbahul, magkaiba ang anda nga ugali. Si Jacob gapabilin sa balay, pirme nagatuon imaw sa Tatay kag Lolo nga si Abraham. Pero si Esau gusto mag-hunting kag pirme wara sa balay. Isara pa paborito nga bata ni Rebecca si Jacob. Rugya maturuk ninyo ang sitwasyon kon papaano nga ang masakit nga ginabatyag ni Esau kang indi nabaton ang tinaga kang pagpakamaayo halin sa Tatay na. Siguro si Esau may edad run man kag may asawa kag kabataan, pero si Esau naghiribihun ka tama.

Kon sa panahon natun dya natabo, makuon ta nga si Esau isara ka guwapo, maskulado nga tawo nga nbagay ibutang sa Outdoorsman Magazine. Pero tungud sa natabo nga naurihi ang pag-abot sa balay kag indi nabuol ang pagpakamaayo kang Tatay na, sobra ang paghiribiun na, daw bata nga nasakitan gid ka tama kag gapangayo sa Tatay na nga itugru man kana ang pagpakamaayo. Pangarwa run dya nga beses ginbul-an ka birthright kay ginbakal dya ni Jacob kana kang nagpauli si Esau nga nagutom katama kag ginpakaun ni Jacob baylo ka anang birthright. Sagrado ang pribilehiyo nga ginakalipay kang una nga bata: dya ang pagpanubli kag ang masunod sa Tatay na nga isara ka pangulo kang pamilya. Amo ang mangin deboto sa pagserbisyo sa Dios kag ang sa mga sagrado nga tradisyon ka panimalay. Duro ang atun mabuol nga leksyon sa amo nga kabuhi ni Esau nga napierde.

Amo man para sa mga ginikanan nga may favoritism sa andang kabataan.

Sa akun na-eksperyensyahan sa akun mismo nga pamilya, ang Tatay ka akun tatlo ka kabataan ang paborito na nga bata amo gid ang kamagurangan. Indi sa mga materyal nga bagay kundi sa pagtugro na ka oras sa mga bata. Sa kagurangnan nga bata ang gindidikaran na sa pagtudlo obra kag pagkid-an kang kon ano pa nga butang. Dya sa urihi akun man gid naintiendihan kon andut. Suno run man sa hambal kang pangarwa kag agut ko nga bata, “Wara si Tatay katudlo kanakun kon paano kay ako pangarwa lamang.”

Ang agut naghambal man nga: “Ako bata pa kag wara run tana, wara na gid ako natudluan.” Masakit man isipun kag batyagun ang mga hambal kang darwa, matuod man gid. Pero dya ginhambalan ko lang sanda nga “Magkaiba nga talento ang gintugro kaninyo; grasya para sa kada isara gani himuon mo suno sa imo pagsarig kag magkaiba man ang inyo gusto nga magbugto kag itun-an lamang kay mahimo mo sa urihi ang imo magustuhan. Kag indi magkalipat magbinuligay kamo nga tatlo.” Kabay nga bisan rayuay sanda nga magbugto kag kon wara run man ako nga maimaw nanda, ginapangamuyo ko gid nga ang akun pagtudlo magapabilin sa anda mga tagipusuon ilabi na gid ang indi magkalipat magsalig sa Dios. Salamat kag dayawun ang Ginuo.

Sa tagsa ka persona, ang madalum nga ginabatyag sa tagipusuon amo ang pagbuol kang approval kang ginikanan; confidence nga kilala gid kita kang atun Nanay kag Tatay, palangga kag importante sa kabuhi kag ginapabugal gid kita nanda. Pareho kang kinder nga bata nga naga-drawing, gintawag ang Nanay: “Lantawa ang akun ginhimo.” Ang bata nga gahulat kag nahadluk samtang ang Nanay ga-check basa kang ana grado, kag ang high-schooler nga nagadali-dali agto sa Nanay nga naga-preparar maagto sa Prom: “Ano mahambal mo sa bayo ko?” Kag ang may edad nga may bag-o run nga obra, may amiga o amigo run, kag dya nagahulat nga mabatian ang hambal: “Well Done!”

Ang tanan nagapangita ka pareho nga butang dya indi ma-outgrow nga ginakinahanglan, kag amo dya ang pagpakamaayo kang ginikanan.

May nabatian ako halin sa mga tawo: “Indi ko run kinahanglan ang pagpakamaayo. Indi ko man ria nabuol sa akun mga ginikanan pero ok man ako.” Kag akun man nakita sa pareho nga tawo nga may pagbag-o kang may nabuol nga pagpakamaayo halin sa ginikanan. Nabatian ko ang hambal nga, “Indi ako magbuol kang kon ano nga bagay sa akun Tatay.” Pero pareho man nga tawo nagadali-dali sa pag-uli para lamang mabuol ang pagpakamaayo kang Tatay bag-o mapatay. Mabatyagan nga may something sa tagipusuon kang kada isara nga nagakinahanglan kang pagpakamaayo. Gasarig ako nga mabatyagan gid sa kabuhi nimo mismo kadya gid nga adlaw.

Ang akun pangamuyo: Amay, akun napensaran ang deperensya nga natung-an sa pagpangayo sa iba ka pagpatawad kag ang Imo pagpatawad kay Imo ginpromisa nga may kaluoy, pero indi ako sigurado nga ako may promisa halin sa akun pamilya. Buligi ako nga mangin prepararado sa pagpatawad sa akun mga ginapalangga nga indi sanda magduha-duha sa pagpangayo patawad halin kanakun. Tugrui kami kang kaisug nga kinahanglan maatubang nga makapatawad. Bahul nga parte sa kabuhi ang pamilya, gani dapat mag-umpisa dya kanakun mismo. Itugro ang Imo pagpakamaayo. Itugro mo kanamun nga tanan kag salamat, sa ngalan ni Jesus, Amen.

Follow Balay Sugidanun on WordPress.com
First published (without photos) at the IloiloMetropolitanTimes on February 02, 2014

Pangga Gen/taga-uma@manila

We walked to this boulevard for a ‘morning ritual’ – prayers of thanksgiving and petition led by Nene Faith, our eldest. My 35th birthday. I’m not one for ‘drama’ and so it was touching, to say the least, for this life that has given me so much. Always, I say: ‘Gracias ala vida’ (Thanks to life). This is a composition of the Chilean musician Violeta Parra in the 60s, popularized by folksinger Joan Baez, and arrived to me via YouTube in the rendition of Argentine singer Mercedes Sosa.

It was an overcast sky and not for long, drizzle dropped. We headed back to Maida’s place, our local host and coordinator, my high-school pen pal. After breakfast, the Dream Team at personal grooming, this scene at the bedroom: Maida reading aloud one of my letters in my high-school handwriting (very clumsy) in the ‘I Love You’ fold (fashion of our time!) in a scented stationery (of course!). We shared giggles and laughs as we congratulated ourselves for an enduring friendship, that was to say, um, we are like ‘endangered species’ and to the millennial generation – drool! ☺

Anyway, fast forward. This time, back at barangay Janlagasi for the 2nd and last day of the project. We came ahead of the scheduled time. At the one- room barangay hall, Dr. Heath Motley of the United Nations Chiropractic Center-Manila treated more patients.

At the chapel nearby, Pearl Joy and the rest of the Dream Team facilitated the capacity-building seminar on psychosocial and mental health support services for the community leaders. In between assisting and translating for Dr. Motley and checking out the animated conversations at the chapel, a birthday surprise: Grace, member of the Dream Team who is a god sister, lined up the children for their cupcake gift (they were the ones who ended up eating them, of course) and candle blowing. I admit, t’ was sweet it got me crying. You have to understand that this project is my first ever attempt to celebrate my birthday. Story of my life (sniff, sniff)☺

I remember this clearly too: the responses of the residents. I do not want to sound patronizing but really, the project was a success. It gave them the venue to come together as one community, to listen to each other’s stories and to map shared experiences and sentiments toward concrete actions. The psychosocial support offered them a framework, a way of thinking in making sense of what happened, as they grapple with a sense of powerlessness, in feeling neglected by our government, being a small barangay in a small province of a region that is not considered to be the center of the tragedy.

Their feedback affirmed us, psychosocial support services being not that popular yet in this part of the country, especially coming from a volunteer group like ours without institutional support or mileage. It was more than enough for me to see Pearl, our youngest (her joke, of course, that she remains to be my scholar), in action, and be comforted by the fact that she is very qualified for the job, and passionate at that, that the more she is determined to finish her MS Psychology, on schedule. Typhoon Yolanda enlarged our circle of kin and friends, (re) connected the south and the north of Antique, continued the timeline of my friendship with Maida beyond Facebook, and strengthened our sense of community that included our donors, personal friends in Manila and abroad (Canada, US, New Zealand) and made this into “a circle with no end” in our effort to actualize care and service. Again, many thanks, and until then!

‘Antes ang Bagyo’ /Rene Sibulangcal

Pamaagi sa stetoskop, nagapamati si Dr. Palmares sa hunghong sang baga ni Moloy. Ang nars bag-o lang gin-ilisan ang botelya sang dekstros. Ginapalibot-libot na sini niya karon ang gamay nga ariring nga nagapugong sa tulo sang bulong.

Ginhukas ni Dr. Palmares ang instrumento sa iya talinga kag ginsablay ini sa iya liog nga daw kulintas.

“Pwede na ko kauli, Dok?” ginahubak nga pamangkot ni Moloy.

“Indi pa pwede, Nong,” hambal sang doktor nga sa tantiya ni Moloy wala pa traynta anyos. “Puno sang plemas imo baga. Kinanglan ka pa panilagan sang mga pila ka adlaw.”

“Pero, Dok,” reklamo ni Moloy, “tatlo na ko di ka adlaw sa probinsyal. Mayad duman akon pamatyag. Kaya ko na mag—”

Bag-o matapos ni Moloy ang iya inughambal, ginbarokoy siya ka ubo. Ginpilit niya nga punggan ini, apang daw ginasunlog siya sang balatian. Daw indi ini mauntat, mas laba kaysa sa mga nagligad nga atake. Sang makaguruginhawa, nagdupla si Moloy sa arinola sa dalom sang katre kag nagsandig sa ulunan sa iya ulohan. Ginkwa sang nars ang arinola kag naghalin.

“May ara ka nga nomunya, Nong,” siling ni Dr. Palmares kay Moloy. “Indi na siya ubo lang. Mas grabe. Pero indi magkabalaka a. Kung magsige ka inom bulong, makagwa ka na guro diri sa ospital bag-o matapos ang semana.”

“Baw, kadugay pa man tana sina, Dok. Kinanglan ko na gid mag-uli sa Kulaman. Ang akon didto nga mais hararbeson dun.”

“Ayawan ka sa biyahe, Nong. Kalayo nga daan satong inyo, sa bukid pa. Lamig pa gid didto. Maglala lang sakit mo. Diri ka lang anay sa Isulan. Wala ka man baraydan gid diri sa ospital.”

“Way bi ko masaligan nga iban, Dok. Ang lima ko ka bata galagmay pa, kag akon asawa manugbata. Kung maabtan sang ulan tong tanom ko, magbotikolon to, indi na mabaligya, indi na mapuslan. Maskin manok indi dun magtusik sato kung iburubod.”

“Pasensya lang gid, Nong. Daw indi ta gid ka masugtan mag-uli ba, labi na kung mag-obra ka sa uma.”

Nagpungko tadlong si Moloy. “Kabalo man ko, Dok, kung ano kaya ko. Kwarenta anyos ko dun ginagamit ning lawas nga ni, kag ginahambal ko sa imo, pasik na ko ya akon.”

“Nong Moloy, ang imo lang man nga kaayohan akon ginaisip. Indi ka pa pwede ma—”

“Paano mo mahambal, Dok, ano masarangan ko kag indi? Tong isa mo lang ko ka adlaw nakilal-an, kag kada adlaw, tag-singko minutos ka lang magpalapit sa akon.”

Nagginhawa sang madalom si Dr. Palmares. “Sige, kung amo gid nang gusto mo, indi ta ka mapugos magtinir diri. I-discharge ta ka. Pero basta ha, magpahuway ka anay sang at least one week bag-o ka mag-obra sang mabug-at.”

Nagtando si Moloy. Nadiparahan niya nga si Dr. Palmares wala na gatawag sa iya sang “Nong” kag naga-iningles na. Pero wala siya labot. Kung kinanglan niya paakigon ang doktor para lang makagawas siya sa ospital, himoon niya.

Gintan-aw ni Dr. Palmares ang nagabitay nga botelya sang dekstros sa tapad sang katre. “Ang ikaduha nga kondisyon, kinanglan maubos anay ang sulod sina.”

“Bag-o lang man na giislan sang nars,” reklamo ni Moloy. “Di na mahubas dayon eh.”

“Mga walo ka oras guro bag-o na maubos,” siling ni Dr. Palmares. Gintan-aw niya ang iya relo. “Buot silingon, asta pa na alas-siyete karon. Kinanglan mo matulog sang isa pa ka gab-i diri.”

“Abaw lintigan.”

Gisarad-an ni Dr. Palmares ang polder nga iya ginauyatan. “I’m sorry. Ang iban mo nga bulong gina-inject sa dextrose. Indi pwede nga hukson lang dayon ang IV. Isa na man lang ka gab-i. Now if you’ll excuse me, i-check ko pa ang iban ko nga pasyente.” Nagtalikod kag naglakat ang doktor.

Ning mga doktor gid ah, isip ni Moloy, damo bi kwarta amo di kaintindi sang mga pobre. Magutman ang pamilya niya kung mapilyur duman ang iya kraping. Swerte siya nga tag-irinit karon. Bag-o siya nagdulhog pa-Isulan, mga isa na ka semana nga waay nag-ulan sa Kulaman. Apan kabalo siya nga sa bukid, wala tig-irinit sa ulan. Gagal-om pirmi ang langit, kag pwede magbundak ang ulan ano oras. Kinanglan makaharbes na siya bwas dayon. Dapat makagawas na siya sa probinsyal ospital subong nga hapon.

Gintangla ni Moloy ang botelya sang dekstros. Ano gani hambal ni Dr. Palmares? Pagkahubas sang bote, pwede na siya kapuli.

Nagtukar liwat ang ubo ni Moloy. Perti ang kurog sang iya baga nga nagsakit indi lang ang iya dughan kundi pati iya pus-on. Sang nag-untat ang atake, ginkaptan ni Moloy ang tubo sang dextrose. Nakit-an na niya kung paano ginahulag-hulag sang nars ang gamay nga ariring nga nagakontrol sang tulo sang dextrose. Kahapos himuon, daw harampangan lang: paliboton padalom para maghinay ang tulo, pababaw para magdasig.

Nahatag ang luyag ni Moloy. Sa iya pagpauli, nagabundak ang ulan sa wala niya maani nga tanom kag ang iya asawa kag kabataan nagaurahab sa kasubo kag kawad-on sang paglaum. Nagahigda siya sa sulod sang lungon.

______________________________
Si Rolly Jude M. Ortega natawo kag nagdako sa probinsya sang Sultan Kudarat kag sa karon nagakuha sang MA English Major in Creative Writing sa Silliman University. Nangin fellow siya sa writers workshop sa Davao, Cebu, kag Iligan. Ang iya mga sinulat nakagawas sa Philippines Free Press, Philippines Graphic, kag Philippine Daily Inquirer.

‘Magbugto’ /Rene Sibulangcal

Nay Nenen/Panan-awan sa Adlaw

Ang pagpakamaayo indi lamang nagapahayag nga ‘Bata, ay kamayad kag kabuot kanimo, manami ‘kaw magsipal ka bola.’ Ukon, ‘Wow! Nanay, ang imo nga bata ka-guwapo kag maaram gid.’ Amo dya ang pagpahayag nga pabor kang ginikanan, may pagbaton kag kaayuhan nga naghalin sa ana nga persona, indi lamang sa andang panurukan kag naabot kundi ang pinakapersona sa diin importante sa ginikanan kag sa kabuhi kang bata. Kita may ikasarang nga gahum sa paghambal ka mga tinaga nga pagpakamaayo kag dya makatugro kalipay kag kabaskug nga magapabilin sa tagsa ka tagipusuon.

Ang pagpakamaayo nga hambal sa Hebreo nagakahulugan nga ang mga tuhod magluhod. Ang pagbendisyon formula kang hambal nga may paglaum kag pagkilala sa amo nga tawo. Sa proseso, mahimo matabo ang pagpakadungganun ukun pagpakanubu natun nga matugruan kang pagpakamaayo ukon bendisyon. Sa kultura kang Jew may seremonya nga ang tanan nga kabataan ginatugruan ka pagpakamaayo. Halin gid sa nauna nga bata, ang tanan nga kabataan ginapakamaayo ukon gina-bendisyonan. Dya nga hitabo mabasa sa Genesis 48:1 – 49:27.

May isara ka Tatay nga nagpatawag ka pagtiriripon kang ana mga abyan. Ginpalibutan ananda ang kabataan, baye man ukon laki. Pareho nga makabaton ka pagpakamaayo. Ang seremonya natabo sa ika 14 hasta 16 nga edadun ka bata. Ang kada isara nga bata ginasugid kang Tatay ang andang kabuhi kag ginatugruan ka laygay kag kon paano ang kaaram importatante sa kabuhi. Makita sa katapusan nga ang Tatay ginapataas ang bata sakay sa ana nga abaga, palibot para sa pagpasundayag ka ana kabataan sa mga abyan. Ang hambal: ‘Dya ang akun pinalangga nga bata kag akun gid dya ginakalipay.” Siguro nadumduman man ninyo ang istorya kag ang mga hambal kang Dios nga Amay kang ginpakamaayo na ang Anak nga si Hesukristo. Mabasa dya sa Matthew 3:17; 17:5.

Kanami lang batyagun kon kita ginapakamaayo ka atun mga ginikanan, mga mal-am nga paryente kag bilog nga komunidad, amo man sa atub obra. Sa adlaw-adlaw nga tanan, nagatinguha ako sa pagpakamaayo sa akun kabataan kag sa duro pa nga iba.

Ang akun pangamuyo: Amay sa Langit, salamat gid sa Imo pagpakamaayo sa akun kabuhi kag ang pagpakamaayo para sa wara ti katapusan nga kabuhi. Bangud Kanimo, Imo gintugru ang mga kaayuhan sa akun kabuhi. Buksi ang akun mga mata kag mga talinga para akun man matugro pa ang pagpakamaayo sa iba nga mga tawo, indi lamang sa hambal kundi sa buhat man. Buligi ako nga madumduman ang mga gahum kang imo pagpakamaayo sa akun kabuhi nga makatugro man sa nagasagap kang Imo pagpakamaayo. Sa ngaran ni Jesus, Amen.